Ograniczenie śmiertelności z powodu zawałów serca można osiągnąć poprzez zwalczanie czynników ryzyka choroby wieńcowej (profilaktyka) oraz wczesne rozpoznanie zawału i szybkie wdrożenie nowoczesnego leczenia. Kluczowe znaczenie ma znajomość wczesnych objawów wskazujących na zawał serca, a także przedstawienie właściwego działania w przypadku podejrzenia zawału.
Jakie są objawy zawału serca?
Najczęstszym i najważniejszym objawem zawału jest ból w klatce piersiowej. Ból zlokalizowany jest w okolicy mostka lub rzadziej, w okolicy serca. Czasami oprócz tego może być obecny ból, drętwienie, mrowienie rąk, szczęki oraz pleców. Ból jest bardzo silny, piekący, dławiący, ściskający, lub gniotący. Zmiana pozycji ciała ( np. położenie się) nie przynosi ulgi. Ważną cechą bólu zawałowego jest jego czas trwania. Jako charakterystyczny przyjmuje się trwający dłużej niż 20 minut.
Innymi objawami towarzyszącymi zawałowi są duszność ("brak powietrza"), pocenie się, zawroty głowy, nudności i wymioty. Zwłaszcza u kobiet objawy te mogą wysuwać się na pierwszy plan i być silniej wyrażone od bólu. Także u osób starszych oraz chorych na cukrzycę objawy zawału serca mogą nie być charakterystyczne, a czasami ból może w ogóle nie występować.
Co zrobić, gdy wystąpi ból w klatce piersiowej?
Jeżeli ból wystąpił podczas wysiłku należy przerwać wysiłek i odpocząć. Po zaprzestaniu pracy ból, który nie jest bólem związanym z zawałem ustępuje w ciągu kilku minut. Jeżeli pacjent leczył się wcześniej na chorobę wieńcową i ma przy sobie przepisane przez lekarza preparaty nitrogliceryny (w tabletkach podjęzykowych lub w aerozolu) powinien przyjąć lek. Ból powinien ustąpić po maksymalnie 5 minutach. Jeżeli nadal nie ustępuje można wziąć kolejną dawkę leku i odczekać kolejne pięć minut. Jeżeli po tym czasie ból nadal występuje należy wezwać pogotowie ratunkowe. Maksymalny czas od początku bólu w klatce piersiowej do wezwania pogotowia nie powinien być dłuższy niż 20 minut. Jeśli nawet ból ustąpił wcześniej, często nawraca należy skontaktować się z lekarzem.
Czy wzywać pogotowie od razu, czy poczekać, aż "samo przejdzie"?
Duża cześć pacjentów wzywa pomoc zbyt późno. Wynika to z niepewności, co do przyczyn bólu i złego samopoczucia oraz złudnej nadziei, że ból ustąpi za "jakiś czas". Tymczasem czas decyduje nie tylko o szansach na przeżycie, ale także o późniejszym stanie zdrowia, sprawności w codziennym życiu i w pracy i długości życia u osób, które zawał serca przeżyły. Dlatego nie wolno zwlekać zbyt długo – maksymalnie 20 minut wliczając w to czas na podanie dwóch dawek nitrogliceryny. Trzeba pamiętać, że w przebiegu zawału może dojść do zatrzymania pracy serca (prowadzi do utraty przytomności), które może wystąpić nagle i znacznie pogarsza szanse przeżycia, jeśli wystąpiło poza szpitalem. Jeżeli zatrzymanie pracy serca nastąpiło przed przyjazdem pogotowia trzeba, jak najszybciej rozpocząć pierwszą pomoc (sztuczne oddychanie i zewnętrzny masaż serca).
Co zrobić po wezwaniu pogotowia ratunkowego?
Wezwanie pogotowia powinno być pierwszą czynnością podjętą w przypadku podejrzenia zawału serca. Należy jasno powiedzieć, że wzywa się pogotowie do osoby, która prawdopodobnie ma zawał serca. Informowanie rodziny, czy sąsiadów nie może opóźniać wezwania pomocy lekarskiej. Dopiero później można zaalarmować znajomych, którzy mogą ułatwić znalezienie przez zespól ratunkowy właściwego adresu (wyjść przed klatkę schodową, dom, na ulicę). Jeżeli w domowej apteczce jest kwas acetylosalicylowy, czyli aspiryna lub inne jego preparaty można wziąć 300 mg (najczęściej jest to od 2 do 4 tzw. "małych" tabletek po 75-80 mg, które należy rozgryźć). W żadnym jednak wypadku poszukiwanie tych tabletek lub obliczanie właściwej dawki nie może poprzedzać wezwania pogotowia.
Czy można wezwać najpierw lekarza rodzinnego, bądź iść do przychodni?
Nie. Jeżeli podejrzewamy zawał, tzn. mamy silny ból w klatce piersiowej, który nie ustępuje ciągu 20 minut, właściwą pomoc medyczną otrzymamy jedynie w szpitalu.
Czy chorego może zawieść do szpitala ktoś ze znajomych?
Jest to dopuszczalne tylko w sytuacji, gdy odległość do szpitala jest bardzo mała, a osoba dysponująca samochodem jest bezpośrednio przy nas. W żadnym wypadku nie wolno najpierw poszukiwać osoby, która zawiezie nas do szpitala, a dopiero gdy to się nie uda – dzwonić po pogotowie.
Co można jeszcze zrobić?
Rozpoznanie i właściwą terapię może przyśpieszyć porównanie zapisu EKG w trakcie bólu z zapisami poprzednimi. Dlatego dobrze jest mieć przy sobie zapis EKG. Jeżeli takiego nie mamy, można poprosić o jego wykonanie przy okazji najbliższej wizyty w przychodni. Ważne jest również kompletowanie pełnej dokumentacji medycznej (karty wypisowe ze szpitala, spis aktualnie przyjmowanych leków itp.) w określonym miejscu, o którym wiedzą domownicy i dostarczenie jej w jak najkrótszym czasie do szpitala.
Jak to zapamiętać?
Ponieważ w chwilach stresu można wiele rzeczy zapomnieć, przydatne jest przygotowanie własnego "planu ratunkowego" i zapisanie typowych objawów, czasu – jaki możemy odczekać, numeru telefonu pogotowia ratunkowego, leków, jakie aktualnie są stosowane i na jakie ewentualnie jesteśmy uczuleni.
Podsumowanie
1. Podstawowym objawem zawału serca jest silny ból w klatce piersiowej, nieustępujący po odpoczynku lub przyjęciu nitrogliceryny.
2. Bardzo ważnym czynnikiem decydującym o przeżyciu u osoby z podejrzeniem zawału serca jest czas między początkiem bólu, a momentem wdrożenia odpowiedniego leczenia.
3. Pierwszą czynnością wykonaną przez osobę z podejrzeniem zawału serca jest wezwanie pogotowia ratunkowego.
4. Nie wolno zwlekać zbyt długo. Jeżeli mamy wątpliwości lepiej to wyjaśnić niż czekać, aż dolegliwości same ustąpią.
5. Zawał serca może być pierwszym objawem choroby serca i dlatego każdy powinien umieć właściwie reagować w sytuacji zagrożenia.
6. Jeżeli doszło do zatrzymania pracy serca trzeba, jak najszybciej rozpocząć pierwszą pomoc (sztuczne oddychanie i zewnętrzny masaż serca).
7. Warto przygotować własny plan ratunkowy (numer telefonu na pogotowie ratunkowe, spis typowych dla zawału objawów, spis aktualnie branych leków, pełną dokumentację medyczną) i przechowywać go w łatwo dostępnym miejscu.
Opracował:
Lek. Mateusz Śpiewak
I Katedra i Klinika Kardiologii Akademii Medycznej w Warszawie
Kierownik Kliniki: Prof. dr hab. n. med. Grzegorz Opolski
Program "Pamiętaj o Sercu" jest programem edukacji zdrowotnej i ma na celu dotarcie do możliwie najszerszych kręgów społeczeństwa z wiedzą o przyczynach powstawania i możliwościach zapobiegania chorobom układu sercowo-naczyniowego poprzez odpowiednią profilaktykę.
Koordynatorzy Programu "Pamiętaj o Sercu", w ramach prowadzonych w jego ramach działań, przekonują, że wystarczą często niewielkie modyfikacje w naszym trybie życia, aby znacząco zmniejszyć zagrożenie chorobami serca. Na wiele czynników, od których zależy zdrowie naszego serca mamy lub możemy mieć wpływ, a profilaktyka chorób układu sercowo-naczyniowego, choć wymaga wprowadzenia zmian w naszych przyzwyczajeniach, nie musi się wiązać z rezygnacją z radości życia.
Program "Pamiętaj o Sercu" jest finansowany ze środków Ministerstwa Zdrowia, a prowadzony pod merytorycznym patronatem Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego i Instytutu Kardiologii.
Zachęcamy także do odwiedzenia strony internetowej Programu: www.pamietajosercu.pl.
Więcej informacji:
Koordynatorzy Programu "Pamiętaj o Sercu", za pośrednictwem agencji Headlines: Joanna Kowalczuk, tel. 22/ 816 92 86, j.kowalczuk@headlines.com.pl
– Koordynator Programu "Pamiętaj o Sercu": prof. dr hab. med. Wojciech Drygas z Instytutu Kardiologii w Warszawie, Dyrektor Programu CINDI Światowej Organizacji Zdrowia w Polsce
– Zastępca koordynatora: prof. dr hab. med. Adam Torbicki, Prezes Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego
– Zastępca koordynatora: Prof. dr hab. med. Grzegorz Opolski, Konsultant Krajowy w dziedzinie kardiologii i Przewodniczący Programu Polkard 2003-2005.
– Członek zespołu koordynacyjnego: dr n. hum. Zofia Słońska z Instytutu Kardiologii w Warszawie, ekspert Światowej Organizacji Zdrowia.
