Daje to nam co roku ok. 10000 nowych zachorowań i prawie 4000-5000 zgonów. Wyleczonych zostaje ok.30-40% kobiet, co stawia nas daleko za krajami wysokorozwiniętymi. Powodem tak złej wyleczalności nowotworów złośliwych piersi w Polsce jest ich późne wykrywanie.
W Warszawie, gdzie dostęp do lekarza i świadomość społeczeństwa są i tak najwyższe, w roku 1996 ok. 80% kobiet zgłosiło się do lekarza z zaawansowanymi nowotworami a tylko 20% z wczesną postacią. Na przykład w Szwecji proporcje te są dokładnie odwrotne; 80% pacjentek w momencie zgłoszenia się ma raka w 0 i I stopniu z tego 20% ma raka przedinwazyjnego. Tak dobra i wczesna wykrywalność jest zasługą łatwego dostępu do badań kontrolnych jak mammografia i USG piersi.
Warto nadmienić, że główną korzyścią wynikającą z szeroko zakrojonej akcji propagującej samobadanie piersi jest zwrócenie uwagi kobiet na choroby piersi. Niestety akcja ta nie zwiększa przeżywalności pacjentek, bowiem guz wykrywalny palpacyjnie, nawet przez bardzo dobrze wyszkolonego badającego, nawet w stosunkowo niewielkim biuście ma najczęściej średnicę ok. 1.5 cm a wtedy zajęte są już często węzły pachowe ( ok. 20-40%). Udowodniono, że zamierzony efekt można uzyskać jedynie poprzez szeroko zakrojoną akcję badań profilaktycznych: mammograficznych i ultrasonograficznych (obie metody, bowiem uzupełniają się wzajemnie: mammografia jest badaniem czulszym w przypadku sutków o charakterze tłuszczowym, a więc u kobiet starszych a USG w sutkach gruczołowych -u kobiet młodszych).
Metody diagnostyczne
Wywiad
Do czynników podwyższających ryzyko wystąpienia raka sutka zaliczamy:
- wiek (szczególnie po 50 roku życia.)
- nieródki lub pierwszy poród po 35 roku życia.
- rak piersi w rodzinie szczególnie gdy był obustronny (także ze strony męskiej)
- wyleczony rak piersi u samej pacjentki (5% pacjentek wyleczonych choruje na raka drugiej piersi)
- nowotwory jajnika, macicy, prostaty lub jelita grubego w rodzinie
- pierwsza miesiączka przed 14 rokiem życia i menopauza po 45 roku życia.
- alkoholizm (więcej niż 40g. dziennie czystego spirytusu)
- cukrzyca
- otyłość
- rasa biała
- zaburzenia immunologiczne
- narażenie na promieniowanie jonizujące
- stresujący tryb życia
- dieta bogata w tłuszcze, nieprawidłowe nawyki jedzeniowe (zmniejszenie ilości spożywanego tłuszczu do 30% dziennego zapotrzebowania oraz zwiększenie ilości błonnika w diecie znacząco zmniejsza zachorowalność)
Do czynników zmniejszających ryzyko wystąpienia raka sutka zaliczamy:
- karmienie trwające co najmniej 4 miesiące
- kastracja
- prawidłowe nawyki jedzeniowe
- ćwiczenia fizyczne
- utrzymywanie prawidłowej masy ciała
Warto też wiedzieć, że 70 % kobiet, które zachorowały na raka piersi nie było obciążone żadnym z czynników ryzyka.
Wywiad powinien dostarczyć również, następujących wiadomości: przebyte schorzenia sutka (np. blizna po ropniu sutka w okresie laktacji może w badaniu mammograficznym „imitować” zmianę złośliwą i narażać pacjentkę na dodatkowe badania i niepotrzebny stres), przebyte operacje, choroby współistniejące i przyjmowane aktualnie leki (ze szczególnym uwzględnieniem dolegliwości ze strony układu oddechowego, kostnego, nerwowego, i wątroby, przebyte leczenie hormonalne oraz przyjmowanie leków mogących powodować zaburzenia lub modulujących wydzielanie hormonów.)
Badanie
Sutek jest narządem niezwykle łatwo dostępnym badaniu, lecz także narządem niezwykle niechętnie i rzadko badanym przez lekarzy. Również pacjentki niechętne są badaniu piersi. Interniści czy chirurdzy, którzy badają piersi w ramach rutynowego badania należą do rzadkości, najczęściej czynią to na wyraźną prośbę pacjentki. Pacjentka zaś, zwraca się do lekarza jak jest już bardzo poważnie zaniepokojona, czyli najczęściej za późno.
Przed przystąpieniem do badania przedmiotowego lekarz powinien znać wagę i wzrost chorej. Pamiętać należy także, że w pomieszczeniu, w którym ma odbywać się badanie powinna panować odpowiednia temperatura, komfortowa dla rozebranej do pasa pacjentki. Podstawową metodą jest badanie przedmiotowe, które powinno się zacząć od oglądania piersi.
Podczas tego badania oceniamy:
- Symetrię piersi. (Niepokoić powinna jedynie asymetria, która pojawiła się ostatnio). Piersi niesymetryczne od urodzenia są oczywiście stosunkowo dość częstym zjawiskiem. Usuwaniem wrodzonych defektów budowy piersi; wad wrodzonych defektów kosmetycznych oraz wad nabytych (po operacjach usunięcia piersi bądź kwadrantu)zajmują się jednak chirurdzy plastyczni.
- Brodawki sutkowe. Sprawdzamy czy brodawki są symetryczne. Pojawiające się w ostatnim czasie zaciągniecie brodawki może świadczyć o rozwoju procesu nowotworowego (może, ale nie musi, bowiem jedynie 2-6% raków manifestuje się takim objawem). Zawsze przy wystąpieniu zaciągniętej brodawki obowiązani jesteśmy jednak, do wykonania badania mammograficznego. Tzw. skórka pomarańczy może być również objawem nowotworu.Dodatkowo należy zwrócić szczególną uwagę na wszystkie blizny, dodatkowe brodawki, znamiona etc.
- Po oglądaniu przechodzimy do obmacywania w dwu pozycjach: na stojąco lub w pozycji siedzącej z rękami na biodrach i w pozycji leżącej z rękami pod głową a przy sutku dużych rozmiarów nawet na leżąco z poduszką między łopatkami.
Objawy, których nie wolno ignorować
- Opory patologiczne. Objawem, który najczęściej budzi niepokój lekarza a także, który najczęściej jest przyczyną obaw pacjentek i, który jest najczęstszą przyczyną zgłoszenia się do lekarza jest opór, czyli guz. Przyczyny pojawienia się guza mogą być różne i nie muszą oznaczać nowotworu, nie mogą być jednak zignorowane.
- Kontrola węzłów chłonnych. Węzeł, który jest powiększony, twardy od 5-6 tyg. lub powiększony powyżej 2 cm wymaga wykonania biopsji nawet, gdy obraz mammograficzne i USG nie wzbudzają podejrzeń.
Wydzielina z brodawki. Każda wydzielina z piersi (wydzielina krwista, surowicza, zielonkawa, mleczna) poza okresem karmienia powinna być przedmiotem wnikliwej diagnostyki. - Mastalgia. Dość częstym objawem (45-85 % wszystkich zgłoszeń do poradni) jest mastalgia, czyli ból piersi dotyczący całego gruczołu, określonej okolicy bądź tylko punktowy.
Dr Adam Muszyński
Spec. Ginekolog-położnik
II Katedra i Klinika Położnictwa i Ginekologii
Akademii Medycznej w Warszawie
