Zaburzenia afektywne w okresie połogu stanowią heterogenną grupę schorzeń, w pewnych przypadkach będących wynikiem zmian hormonalnych i działania rozmaitych czynników stresujących podczas ciąży i porodu, a czasami mającymi swe początki w okresie przed ciążą. Zaburzenia nastroju różnią się co do czasu trwania i nasilenia objawów, w zakresie od przejściowej labilności emocjonalnej do bardziej trwałych zaburzeń, utrzymujących się do końca życia, w tym – zaburzeń z cechami psychotycznymi. Jednym z najczęstszych matczynych zaburzeń nastroju, który wpływa na rozwój niemowlęcia i dziecka, jest depresja. Chociaż częstość występowania zaburzeń nastroju jest zmienna, to jednak matczyna depresja zdarza się, w przybliżeniu, u 1 na 4 kobiet podczas pierwszych 3 miesięcy po porodzie, a u 1 na 5 takich kobiet depresja utrzymuje się przez pierwsze 5 lat życia ich dzieci.
Wpływ matczynej depresji na niemowlęta. Aktualne badania zaczynają dostarczać danych pozwalających na identyfikację niektórych następstw, ale dalsze badania są konieczne, aby poznać cały zakres konsekwencji matczynej depresji na rozwój niemowląt i dzieci. Równie ważne są starania badaczy, aby poznać te osobowościowe i środowiskowe czynniki, które chronią dzieci i pozwalają im się oprzeć wobec niekorzystnego wpływu matczynej depresji. Psychologiczne i fizjologiczne rozregulowanie zostało udokumentowane u noworodków matek z depresją. Na przykład, badania wykazały, że noworodki matek z depresja mniej reagują na przedstawienia twarzy z wyrazem emocji i że swoim zachowaniem demonstrują więcej oznak stresu. Gdy niektórzy badacze argumentowali, że te zachowania odbijają zdolność niemowląt do dostosowania się do interakcyjnego stylu zachowania się ich matek, to większość badaczy uważa, że są to oznaki zwiększonego ryzyka. Fakt, że te różnice pojawiają się w okresie noworodkowym, sugeruje złożone wzajemne oddziaływanie pomiędzy genami a behawioralną regulacją w określonym środowisku.
Podczas okresu noworodkowego dochodzi też do rozregulowania czynności fizjologicznych. Badania wykazały, że noworodki depresyjnych matek demonstrują słabszą czynność w lewej okolicy czołowej mózgu, mniejszą zmienność częstości serca i pewne zaburzenia biochemiczne, w tym wyższe wartości noradrenaliny oraz kortyzolu i niższe wartości dopaminy oraz serotoniny, w porównaniu do noworodków, których matki nie były depresyjne. Te wyniki są podobne do wzorców biochemicznych związanych z objawami depresji u dorosłych. Uważa się, że te wzorce obrazują wzmożoną odpowiedź organizmu na stres, brak motywacji do zbliżenia, zmniejszone zainteresowanie otoczeniem i słabsze, pozytywne reakcje na nowe otoczenie. Powyższe stwierdzenia wydają się mieć szczególne znaczenie, ponieważ okresy niemowlęctwa i wczesnego dzieciństwa są okresami krytycznymi dla tworzenia dróg nerwowych, które są istotne w rozwoju emocji i regulacji emocji.
Karmienie piersią przez matkę z depresją. W badaniach naukowych stwierdzono, że karmienie piersią wzmacnia wzajemne oddziaływanie pomiędzy matkami i niemowlętami. Kilka badań wykazało, że karmienie piersią jest korzystne dla niemowląt psychicznie zdrowych matek, gdyż zwiększa sposobność do zachowań sprzyjających nawiązywaniu więzi uczuciowej. Na przykład, jedno godne przytoczenia badanie wykazało, że matki karmiące częściej i w większym stopniu dotykają swoich dzieci zarówno podczas karmień jak i późniejszej zabawy, co sugeruje, że bliskość fizyczna podczas karmienia piersi sprzyja także bliskości fizycznej po karmieniu. Z innych prac można wyprowadzić wnioski, że matki karmiące mocniej reagują na fizjologiczne i społeczne potrzeby dzieci, że niemowlęta karmione piersią są bardziej czujne i reagujące i że u karmiących par matek i dzieci można zaobserwować więcej wzajemnego oddziaływania i uczucia.
Nasza praca dotyczyła interakcyjnych zachowań niemowląt depresyjnych matek, które miały prawidłowe relacje z dziećmi podczas karmienia piersią, i depresyjnych matek, które karmiły mlekiem modyfikowanym w 3 miesiącu po porodzie (te niemowlęta były karmione mlekiem modyfikowanym od urodzenia lub początkowo były karmione piersią, ale w wieku 3 miesięcy były już wyłącznie karmione mlekiem modyfikowanym). W tejże pracy uzasadniliśmy wiele wyników z uprzednich prac, a szczególnie, że niemowlęta ze stabilnych związków podczas karmienia piersią były bardziej pozytywne emocjonalnie, a mniej negatywne, i że karmiące pary matek i dzieci cechowały się większym nasileniem wzajemnego oddziaływania. Nasze wyniki wykazały także bardziej optymalne wzorce fizjologiczne u karmionych piersią niemowląt matek z depresją. W pomiarach aktywności elektroencefalograficznej, karmione piersią niemowlęta matek z depresją miały podobne wzorce aktywności w lewym płacie czołowym mózgu, jak niemowlęta zdrowych matek. Niemowlęta matek z depresją, które były żywione sztucznie mlekiem modyfikowanym, wykazywały niedostateczną motywację do zbliżenia z matką, co można było stwierdzić obserwując mniejszą aktywność w lewym płacie czołowym mózgu. Na podstawie tych obserwacji wyprowadziliśmy wniosek, że stabilne, mocno i trwale ustalone karmienie piersią może łagodzić niektóre z ujemnych psychologicznych i fizjologicznych konsekwencji współżycia doświadczanych przez niemowlęta matek z depresją.
Temperament niemowlęcia wpływa na stabilność karmienia piersią.
Pomimo udokumentowanych korzyści karmienia piersią, badania wykazały, że matki depresyjne rzadziej karmią piersią i karmią krócej, przeciętnie, niż matki bez objawów depresji. Poprzednie badania czynników prowadzących do wczesnego odstawienia od piersi dotyczyły typowo cech matki i prawdopodobieństwa karmienia piersią z powodzeniem. Tylko kilka prac zajmowało się cechami dziecka i czasem karmienia piersią. W badaniach temperamentu niemowlęcia, niemowlęta karmione piersią określano jako bardziej pobudliwe i aktywne, ale i posiadające optymalną konstrukcję fizjologiczną, w porównaniu do niemowląt karmionych mlekiem modyfikowanym. Postawiliśmy więc tezę, że matki depresyjne mogą określać te cechy dziecka jako mniej pożądane, i to może częściowo odpowiadać za wcześniejsze zakończenie karmienia piersią przez matki z objawami depresji.
W naszej pracy badaliśmy temperament niemowlęcia i jego zależności względem karmienia piersią przez matki depresyjne i nie depresyjne. Wyniki wykazały, że utrzymanie karmienia piersią przez matki depresyjne było mniej prawdopodobne, gdy ich niemowlęta w swoich reakcjach były bardziej negatywne. Z drugiej strony, stopień negatywnych reakcji u niemowląt nie wpływał na kontynuację karmienia piersią przez matki bez objawów depresji oraz przez matki depresyjne, których niemowlęta zachowywały się z mniejszym natężeniem negatywnych reakcji. Wyniki badań sugerowały, że temperament niemowlęcia rzeczywiście wpływa na wzorzec karmienia piersią u matek depresyjnych.
To, że matki depresyjne mają mniejszą szansę na stworzenie wzorca trwałego karmienia piersią, można tłumaczyć na wiele sposobów. Najprostsze wytłumaczenie podnosi, że te matki bardziej zajmują się swoim stanem samopoczucia, niż emocjonalnym stanem dziecka. Nie uważamy, że tak jest w rzeczywistości; natomiast podejrzewamy, że depresyjne matki nie są właściwie poinformowane o istotnym dobrodziejstwie karmienia piersią dla ich interakcji z dzieckiem i są nieświadome psychologicznych i fizjologicznych korzyści dla dziecka karmionego piersią. Wyniki naszych badań wskazują, że niemowlęta depresyjnych matek mogą uzyskać niezwykłe korzyści rozwojowe podczas ustabilizowanego karmienia piersią. Przypuszczamy, że gdyby depresyjne matki były świadome tych korzyści, to wiele z nich by kontynuowało karmienie piersią. Należy rozwinąć odpowiednie wsparcie i kliniczne interwencje, aby zachęcić depresyjne matki do kontynuowania karmienia piersią, szczególnie gdy ich niemowlęta cechują się temperamentem o bardziej negatywnych reakcjach.
