Dziecko otrzymuje od matki jej niezastąpione mleko, bliski kontakt fizyczny i ciepło. Karmienie pobudza wszystkie zmysły niemowlęcia i w znaczący sposób wpływa na rozwój psychiczny. Spełnienie potrzeb fizycznych daje dziecku poczucie bezpieczeństwa. Z kolei, ssanie piersi przez dziecko jest źródłem wielu bodźców zmysłowych dla matki, które mogą być, i zwykle są, odbierane przez matkę jako przyjemne. Ponadto, reakcje dziecka podczas i po karmieniu dają matce zadowolenie i zapewniają o spełnionym obowiązku macierzyńskim, co potencjalnie wzmacnia jej pozycję w roli matki, żony i kobiety. Z kolei, macierzyńskie zachowanie się matki podczas karmienia wzmaga intensywność ssania przez dziecko. Karmienie piersią jako system wzajemnego oddziaływania i wzajemnych korzyści byłoby jednak nietrwałe, gdyby nie zaspokojało także potrzeby przywiązania emocjonalnego. Potrzeba kontaktu emocjonalnego i związków uczuciowych jest wrodzona, a ciągłe zaspokajanie tej potrzeby gwarantuje jednoczesne spełnienie fizycznych życiowych potrzeb dziecka i matki. Utworzona więź uczuciowa pomiędzy matką i dzieckiem zapewnia, że dziecko będzie pod odpowiednią opieką aż do czasu, gdy będzie mogło samo zadbać o swoje potrzeby.
Początki rozwoju więzi uczuciowej matki z dzieckiem można często umieścić jeszcze przed poczęciem dziecka. Szereg wydarzeń począwszy od świadomej decyzji poczęcia wiąże matkę uczuciowo z dzieckiem, ale tworzenie tej więzi nabiera impetu z momentem narodzin dzięki większym możliwościom fizycznego kontaktu z dzieckiem po urodzeniu. Potrzeba kontaktu emocjonalnego u dziecka jest spełniana od urodzenia przez opiekuńcze zachowanie matki (karmienie, pielęgnacja, pieszczoty, kołysanie), zawsze związane z silnym pobudzaniem narządów zmysłów dziecka. Warunkiem tworzenia więzi uczuciowej jest bliskość fizyczna obojga partnerów, którą w świecie zwierzęcym gwarantują tzw. wrodzone wzorce opiekuńczego zachowania się matki i wrodzone wzorce zachowania się potomstwa od momentu urodzenia. O podobnym typowym zachowaniu się kobiety-matki i jej dziecka świadczą badania obserwacyjne narodzin w domu i w szpitalu, w różnych kulturach społecznych. W swobodnych warunkach domowych już w kilka minut po urodzeniu dziecka matka przystawia je do piersi.
Poprzez karmienie piersią utrwala się też i nasila przywiązanie dziecka do matki. Dziecko karmione piersią spędza przeciętnie 3 godziny dziennie przy piersi. W naszych warunkach kulturowych jest to długo, jeśli porównać z krótkim fizycznym kontaktem matki i dziecka podczas karmień butelką. Należy sądzić, że jest to istotna różnica, zwłaszcza że w innych społeczeństwach niemowlę jest razem z matką przez cały czas, nie tylko w okresie karmień. Ssanie piersi i czynności pielęgnacyjne matki są źródłem emocji dodatnich u niemowlęcia i wygaszają emocje ujemne. U niemowlęcia wytwarza się wobec tego system nastawień na otrzymywanie tego rodzaju korzyści. Nastawienia te dotyczą tego, co dziecko miałoby otrzymać (możliwość ssania piersi i mleko matki) i od kogo. Przejawem tych nastawień jest dążenie do bliskiego kontaktu z matką.
Karmienie piersią, będąc dla matki źródłem rozmaitych wrażeń oraz przeżyć emocjonalnych i intelektualnych, wyzwala przejawy uczuciowego zachowania się, czyli tworzy więź uczuciową z dzieckiem. Z kolei więź uczuciowa poprzez naturalne dążenie do bliskiego kontaktu fizycznego sprzyja częstym karmieniom przez dłuższy czas. Takie wzajemne wzmacnianie więzi uczuciowej matka – dziecko i karmienia piersią jest bardzo korzystne w biologicznym aspekcie dalszej reprodukcji.
Wpływ środowiska
Dla optymalnego rozwoju obu procesów, tworzenia więzi uczuciowej i karmienia piersią, wskazane jest zapewnienie odpowiednich warunków środowiskowych. Brak takich warunków może powodować, że więź uczuciowa musi się tworzyć "większym kosztem" w okresie późniejszym (lub też nie rozwinie się odpowiednio), a karmienie piersią napotyka na różne przeszkody, które trzeba pokonywać z większym wysiłkiem (lub też, których się nie pokona). Oznacza to, że w interesie dziecka, matki i społeczeństwa leży zapewnienie leży zapewnienie optymalnych warunków dla rozwoju więzi uczuciowej matki i dziecka od chwili poczęcia, co z kolei powinno pozytywnie wpływać na powszechność i czas trwania karmienia piersią. W rzeczywistości, spadek częstości i czasu trwania karmienia piersią postępował za upwszechnieniem medycznych zaleceń ograniczających czas fizycznego kontaktu matki i dziecka (poród w szpitalu, rutynowe oddzielenie noworodka od matki, sztywny system karmień). Obecnie równolegle z wprowadzaniem w życie zaleceń mających na celu rozszerzenie kontaktu matki i noworodka ( psychofizyczne przygotowanie matki do porodu, dłuższy pierwszy kontakt po porodzie, zasada "matka razem z dzieckiem od urodzenia", karmienie piersią bez ograniczeń) postępuje wzrost częstości i czasu trwania karmienia piersią.
Eksperymentalne badania także wykazują pozytywny wpływ różnych działań w opiece okołoporodowej, które mają na celu zwiększenie bliskiego fizycznego kontaktu matki i dziecka, na powodzenie karmienia piersią. Wczesne przystawienie do piersi, wkrótce po urodzeniu, wiąże się z większą częstością i dłuższym okresem karmienia piersią. Korzystny efekt jest jeszcze bardziej widoczny, gdy noworodek nie zostaje oddzielony od matki po urodzeniu. Zasada "rooming-in" może także wywierać korzystny wpływ na czas trwania karmienia piersią.
Nie bez znaczenia w opiece okołoporodowej jest postawa personelu medycznego, zachęcająca do bliskiego fizycznego kontaktu z dzieckiem i karmienia piersią. Znając zależności więzi uczuciowej i karmienia piersią personel medyczny powinien dbać o odpowiednie warunki dla rozwoju więzi uczuciowej.
Pewne czynniki wpływające na więź uczuciową matki i dziecka oraz na karmienie piersią nie mogą być zmienione przez jakiekolwiek działanie medyczne. Niektóre wrodzone cechy i predyspozycje matki i dziecka są z natury swej niezmienne, inne mogą ulec zmianie tylko w wyniku długotrwałych przemian społecznych. Personel medyczny tylko w ograniczonym stopniu może wpłynąć na zmianę nastawienia matki do ciąży, dziecka lub karmienia piersią. Czynnikami decydującymi mogą być bowiem materialne warunki życia, dotychczasowe wychowanie i doświadczenia życiowe w określonej kulturze, wpływy męża i inne.
Jakość więzi uczuciowej a rodzaj karmienia
Rodzaj karmienia niemowlęcia – naturalny lub sztuczny – niewątpliwie może wpłynąć na jakość więzi uczuciowej matki i dziecka. Wynika to z tego, że zachowanie się matki i dziecka podczas samego karmienia i między karmieniami różni się zasadniczo w zależności od sposobu karmienia (piersią lub butelką) i rodzaju otrzymywanego pokarmu (mleka kobieciego lub mieszanki mlecznej). Karmienie naturalne i karmienie sztuczne w różny sposób mogą zaspokajać potrzeby niemowlęcia i dostarczać dziecku i matce różnych bodźców zmysłowych. W rezultacie rodzaj karmienia wydaje się być najważniejszym czynnikiem kształtującym osobowość niemowlęcia, tak jak ilość i skład pokarmu są najważniejszymi czynnikami determinującymi rozwój fizyczny niemowlęcia. Istotny jest jednak także sam styl karmienia, który może być różny zarówno podczas karmienia piersią jak i butelką.
Już w pierwszych dniach życia można dostrzec różnice w zachowaniu się noworodków karmionych piersią i noworodków karmionych sztucznie. Noworodki karmione piersią ssą pierś dłużej niż karmione sztucznie ssą smoczek butelki, są także bardziej aktywne ruchowo i początkowo więcej płaczą. Od pierwszych chwil życia ich interakcja z matką jest bogatsza we wrażenia zmysłowe. Karmienie piersią starszego niemowlęcia jest jeszcze bogatszym systemem wzajemnych oddziaływań. Intensywniejszy jest wtedy wzajemny kontakt wzrokowy, dziecko samo przystawia się do piersi, chwyta brodawkę pomagając sobie często rączką. Niemowlęta karmione piersią bez ograniczeń rozwijają się zwykle w dużej zależności od matki i wymagają jej stałego towarzystwa, co w późniejszym okresie sprzyja tworzeniu więzi społecznych. Doświadczenie macierzyńskie, jakim jest karmienie piersią, niewątpliwie też kształtuje osobowość matki i wpływa na jej późniejszy stosunek uczuciowy do karmionego dziecka. W przypadku karmienia piersią matka poświęca niemowlęciu więcej czasu i uwagi, niż karmiąc sztucznie.
W podsumowaniu można stwierdzić, że karmienie piersią tworzy inną jakość więzi uczuciowej matki i dziecka i że bardziej sprzyja jej optymalnemu rozwojowi, niż karmienie sztuczne. Nie można jednak przyjąć, iż dzieci karmione piersią są bardziej przywiązane do matki i bardziej kochane. Sposób karmienia jest bowiem tylko jednym z wielu czynników kształtujących więź uczuciową matki i dziecka, a wpływu poszczególnych czynników nie da się wyraźnie wyodrębnić w wypadku indywidualnej pary matki i dziecka. Trudno jest także ściśle ocenić siłę przywiązania uczuciowego matki i dziecka, gdyż brak jest ilościowych kryteriów więzi uczuciowej. Pewnych danych o jakości więzi uczuciowej indywidualnej pary matki i dziecka może jednak dostarczyć obserwacja ich zachowania podczas interakcji. Ocenia się wtedy szybkość i sposób reakcji matki na płacz niemowlęcia, zachowanie matki podczas karmienia, jej "rozmowę" z dzieckiem, pobudzanie ruchowe, gesty, uśmiechy, itd., a ze strony dziecka – reakcje na odejście i przyjście matki, wodzenie wzrokiem za matką, uśmiechy, itd. Ostrożna ocena jakości więzi uczuciowej matki i dziecka może być przydatna przy rozwiązywaniu problemów związanych z karmieniem niemowlęcia.
