Cytoplazma komórki rozrodczej zawiera jądro, w którym znajdują się 23 pary chromosomów. W nich zlokalizowane są geny będące nośnikami cech dziedzicznych. Po zapłodnieniu zygota schodzi w dół jajowodem, podlega pierwszym podziałom, a w okresie 8-10 dni zarodek wszczepia się w śluzówkę macicy, co wymaga udziału zarodka i śluzówki. Gdy zapłodniona komórka nie wniknie do jamy macicy, to może zagnieździć się w jajowodzie lub jamie otrzewnej prowadząc do tak zwanej ciąży pozamacicznej, która może być niebezpieczna dla życia matki. Okres rozwoju wewnątrzmacicznego człowieka trwa przeciętnie 10 miesięcy księżycowych (40 tygodni, czyli280 dni), licząc od ostatniej menstruacji przed ciążą. Owulacyjna długość ciąży wynosi przeciętnie 38 tygodni (266 dni) z różnicami indywidualnymi kilku tygodni.
Okres wewnątrzmacicznego rozwoju dzieli się na następujące podokresy:
- podokres jaja płodowego – od powstania zygoty do implantacji jej w ścianie macicy, co trwa około 8 dni. Zygota podlega bruzdkowaniu, tworzy się morula, w której pojawia się jamka przekształcająca ją w blastocystę. Wraz z implantacją rozpoczyna się następny podokres;
- podokres zarodkowy (embrionalny) – trwający do około 8 tygodnia od zapłodnienia. Zarodek cechuje się dużą wrażliwością na wpływy czynników zewnętrznych. W tym czasie powstaje większość wad rozwojowych. Rozwój jest w tym okresie szczególnie szybki, ma miejsce proces tworzenia się wszystkich układów anatomicznych i narządów.
Najpierw ma miejsce różnicowanie się ektodermy, mezodermy i endodermy. Z ektodermy położonej najbardziej zewnętrznie powstaje naskórek, włosy, paznokcie, tkanka nerwowa, szkliwo zębów. Z położonej środkowo warstwy mezodermalnej powstają: skóra, mięśnie, kościec, układ krążenia, gruczoły płciowe. Z wewnętrznej warstwy endodermy powstaje układ oddechowy, przewód pokarmowy. W tej fazie rozwojowej od około 5 tygodnia dokonują się istotne zmiany w wyglądzie zarodka. Traci on częściowo wygięcie grzbietowe kręgosłupa, przez co uzyskuje bardziej wyprostowane położenie. Rozwija się twarz, zarysy oka, nosa i uszu, w kończynach rozwijają się palce, zanika związek ogona, różnicują się narządy płciowe. Zstępowanie serca powoduje uwydatnienie szyi. Podokres zarodkowy kończy się w momencie pojawienia się szpiku w kości ramiennej (8 tydzień). Rozpoczyna się następny podokres rozwoju wewnątrzmacicznego;
- podokres płodowy (fetalny) – trwający od 9 tygodnia do urodzenia w około 40 tygodniu. W podokresie tym ma miejsce wzrastanie układów i narządów upodabniające je do formy ostatecznej. Ma miejsce redukcja przepukliny pępkowej, małżowiny uszne wzrastają do poziomu oczu, powieka górna i dolna ulegają zetknięciu. W licznych kościach pojawiają się punkty kostnienia, a na palcach rozwijają się paznokcie. W piątym miesiącu ciało pokrywa lanugo oraz pojawiają się włosy na głowie. W szóstym miesiącu zaznaczają się brwi, w ósmym – jądra zstępują do moszyny. Niektórzy autorzy nie wydzielają obecnie podokresu jaja płodowego, lecz tylko podokres zarodkowy i płodowy.
Rozwój wewnątrzmaciczny można także podzielić na 4 zasadnicze podokresy – fazy rozwojowe (według Goerttlera):
- Faza do 15 dnia po zapłodnieniu – w tym czasie zachodzi podział jaja, różnicuje się ekto-, mezo- i endoderma;
- Faza embriogenezy – trwająca od 15 do 75 dnia.. zachodzi w niej różnicowanie tkanek i rozwój wszystkich narządów. W piątym tygodniu ma miejsce wczesne stadium rozwoju szkieletu, układu mięśniowego i nerwowego. W szóstym tygodniu widoczne są już: głowa, szczątkowe skrzela, zawiązki nóg i rąk – długość ok. 6 mm. W siódmym tygodniu kształtuje się tułów wraz z klatką piersiową i brzuchem, pojawiają się palce, rozwijają się oczy. W ósmym tygodniu następuje rozwój twarzy, uszu, zanikają skrzela. Przy końcu tej fazy embrion przypomina kształtem postać osobnika dorosłego, lecz m. Miniaturze. Do 4 miesiąca skóra jest gładka, szklista, pozbawiona podściółki tłuszczowej z przeświecającymi naczyniami krwionośnymi. W fazie tej ujawnia się większość wad rozwojowych oraz występują powikłania ciąży w postaci poronień w częstości około jedna na pięć ciąży.
- Faza wczesnopłodowa – trwająca od 75 do 180 dnia;
- Faza późnopłodowa – trwająca od 180 dnia do urodzenia. W tym okresie uformowane w fazie zarodka narządy rozwijają się i wzrastają, a niektóre wewnętrzne podejmują swoją funkcję ( ruchy robaczkowe przewodu pokarmowego, wydalanie nerek itp.). U 14-tygodniowego płodu wykształcone są już kończyny – stopy i ręce z paznokciami, widoczne są zewnętrzne narządy płciowe. W 18 tygodniu ciało pokrywa lanugo, widoczne są brwi i rzęsy. Ruchy płodu pojawiają się już ok. 8-9 tygodnia, najpierw w okolicy ustno-szyjnej, następnie zauważa się ruchy palców i odruch ssania – 11-12 tydzień. Od 14 tygodnia widoczne są skurcze mięśni twarzy, a do 16 tygodnia kształtują się ruchowe reakcje na bodźce. Około 22-25 tygodnia obserwuje się ruchy klatki piersiowej, a od 26 tygodnia mają miejsce charakterystyczne ruchy płodu zwane kopaniem. Ruchy płodu są czynnikiem pobudzającym rozwój układu kostnego, mięśniowego i nerwowego.
Wzrost i rozwój w okresie płodowym jest uporządkowany i szybki. W ciągu 270 dni trwania ciąży ciężar zarodka zwiększa się 30 milionów razy, a po urodzeniu około 20 razy. Najszybciej rozwija się głowa, następnie tułów, koniczyny górne a najwolniej koniczyny dolne. Kierunek rozwoju następuje od głowy do stóp i od osi głównej ciała do części dystalnych. Na rozwój organizmu w okresie wewnątrzmacicznym wpływają czynniki wewnętrzne i zewnętrzne (płeć płodu, rasa, wiek matki, środowisko biogeograficzne i społeczne). Największa dynamika rozwoju przypada na 4 pierwsze miesiące rozwoju, a zmniejsza się ona między 36-40 tygodniem. Niektórzy przyjmują, że po 6 miesiącu życia płodowego nie występują już podziały mitotyczne komórek mięśniowych i nerwowych ( poza neuroglejowymi ) i ich liczba jest już stała. Po urodzeniu z wiekiem zmniejsza się intensywność podziałów komórek innych tkanek, na przykład rozwój liczby komórek tłuszczowych przebiega intensywnie od około 34 tygodnia życia płodowego i trwa do około 9 miesiąca po urodzeniu. W fazie płodowej skóra pierwotnie jest ciemnoczerwona. Około 8 – 10 miesiąca barwa skóry staje się różowa, wzrasta jej napięcie. W okresie ostatnich 4 miesięcy pojawia się na jej powierzchni maź płodowa (vernix caseosa). Maź ta stanowi wydzielinę nabłonka owodni i zabezpiecza skórę przed maceracją. Maź warunkuje też prawidłowy rozwój płodu, pobudza hormonalnie ( estrogeny ) czynność łożyska i ułatwia poród. W 38 – 40 tygodniu ciąży dziecko jest już gotowe do przyjścia na świat. Jego płuca są już dojrzałe i gotowe do podjęcia swojej funkcji. Dziecko rośnie już niewiele. Pod koniec dziewiątego miesiąca dziecko waży w granicach od 2800 do 4000 g i ma średnio od 48 do 52 cm wzrostu.
Literatura:
Malinowski Andrzej – "Antropologia fizyczna”PWN Warszawa – Poznań 1980
Malinowski, Strzałko – "Antropologia” PWN Warszawa – Poznań 1981
Solomon, Berg, Martin, Villee – Bilogia – wydanie drugie, poprawione (według III wydania amerykańskiego) – MULTICO Oficyna Wydawnicza, Warszawa 1998
