Inaczej do wyboru rodzaju zatrudnienia będzie podchodziła osoba młoda, która choruje na cukrzycę od dziecka, a inaczej ktoś, u kogo zdiagnozowano chorobę już w wieku dojrzałym, kiedy okazuje się, że wyuczony zawód nie będzie mógł być wykonywany ze względu na ograniczenia związane ze zdrowiem. Istnieją bowiem zawody, w których epizody tzw. hipoglikemii czyli niedocukrzenia organizmu mogą narazić chorego lub osoby z jego otoczenia na poważne niebezpieczeństwo, ze względu na związane z tym stanem ryzyko utraty świadomości. Osoby, u których stwierdza się zaburzenia dotyczące odczuwania hipoglikemii tzw. „nieświadomość hipoglikemii” nie powinny wykonywać pracy wymagającej koncentracji, refleksu i jasności umysłu.
Ograniczenia w wykonywaniu pracy mogą być też spowodowane późnymi powikłaniami cukrzycy upośledzającymi zdolność do wykonywania danej pracy (np. ze względu na niedowidzenie lub utratę wzroku). Pacjenci z zaawansowanymi powikłaniami cukrzycy nie mogą wykonywać prac, w których uszkodzenia z powodu cukrzycy mogłoby wpływać na jakość pracy i jej wydajność.
Jakich zawodów nie powinna wykonywać osoba z cukrzycą:
- zawodowe kierowanie pojazdami: pojazdy ciężarowe (typu TIR), przewozy pasażerskie, kierowanie pociągami naziemnymi i kolei podziemnej (metro), kierowca zawodowy, taksówkarz,
- przewóz niebezpiecznych substancji lub dużych ładunków,
- lotnictwo cywilne: piloci i inżynierowie lotnictwa, personel pokładowy, kontroler ruchu lotniczego,
- służby państwowe i ratownicze: siły zbrojne (wojska lądowe, marynarka, lotnictwo), policja, straż pożarna, ratownictwo, żegluga morska, służba więzienna, służby ochroniarskie, policja,
- zawody niebezpieczne: platformy wiertnicze, kopalnie, praca przy maszynach w ruchu, praca przy piecach, w wysokiej temperaturze, spalarniach, hutach itp., na torach kolejowych, w górnictwie, praca na wysokościach (rusztowania, dźwigi),
- kucharz, cukiernik, piekarz
- praca w odosobnieniu.
Miejsce pracy
Oprócz ograniczeń dotyczących wykonywania niektórych zawodów, chory na cukrzycę powinien mieć możliwość wyboru pracy, którą lubi. Bardziej zalecane są zawody związane z pracą umysłową i raczej te lżejsze niż łączące się z dużym wysiłkiem fizycznym (biuro, handel, służba zdrowia). Wybierając pracę należy zastanowić się, jak najlepiej pogodzić kontrolę cukrzycy z wymaganiami dnia pracy. Miejsce pracy powinno spełniać pewne wymagania. W pracy chory powinien mieć możliwość sprawdzania poziomu cukru we krwi, wykonania iniekcji insuliny czy zjedzenia przekąski w razie potrzeby. Ważne też, aby w pracy był ktoś, kto mógłby pomóc w razie epizodu ciężkiej hipoglikemii, która może, chociaż nie musi się przytrafić, każdemu choremu. Warto o tym porozmawiać z pracodawcą.
Nieregularne godziny pracy
Najlepiej, aby godziny pracy były regularne, co znacznie ułatwia kontrolę poziomu cukru we krwi. Nie znaczy to, że nie można wykonywać zajęcia, które wymaga pracy zmianowej lub nienormowanego czasu pracy, ale wtedy należy wszystko dobrze zaplanować. Czy będzie można pogodzić leczenie cukrzycy i posiłki z godzinami pracy? Warto to omówić z lekarzem, który może przepisać insuliny, które będą bardziej odpowiednie dla takiego trybu życia. I tak np. analogi insuliny i mieszanki analogowe umożliwiają lepsze aniżeli insuliny klasyczne leczenie cukrzycy poprzez zapobieganie wzrostowi poziomu cukru po posiłku albowiem lepiej pokrywają zapotrzebowanie na insulinę przez całą dobę. Analogi przeciwdziałają hipoglikemiom, tzn. ograniczają znaczne i groźne spadki poziomu glukozy we krwi.
Analogi poprawiają jakość życia osób z cukrzycą, ponieważ pozwalają zmniejszyć liczbę posiłków – z powodu krótkiego szczytu działania stężenie analogu we krwi szybko się obniża do poziomu podstawowego, dlatego można wyeliminować dodatkowe posiłki i przekąski, które mają ochronić pacjenta przed wystąpieniem hipoglikemii, pozwalają zjeść np. ciastko, ponieważ dają możliwość dodatkowego podania 1, 2 jednostek szybko działającego analogu. Ponadto są wygodne w stosowaniu, wchłaniają się bardzo szybko, można je wstrzykiwać bezpośrednio przed posiłkiem (nie jest potrzebne zachowanie 30-45-minutowej przerwy między wstrzyknięciem, a początkiem posiłku, jak w przypadku insuliny ludzkiej).
Posiłki poza domem
Chorzy na cukrzycę, nie zawsze mogą jeść w pracy na lunch to, co przynieśli sobie z domu. Często muszą bazować na posiłkach z bufetu pracowniczego czy okolicznych barów lub firm cateringowych. Wówczas należy:
- zamawiać posiłki gotowane, grillowane lub pieczone,
- wybierać dania dietetyczne,
- unikać spożywania posiłków typu fast food,
- unikać mięsa tłustego i smażonego,
- pytać o składniki serwowanych dań,
- pamiętać o przeliczaniu wymienników węglowodanowych.
Niezbędnik w szufladzie biurka
W pracy każdy chory powinien mieć swój „niezbędnik” konieczny do codziennej kontroli cukrzycy. A więc: paski testowe do glukometru, zapas igieł, insulinę (należy ją przechowywać w chłodnym miejscu, najlepiej w lodówce), leki przeciwcukrzycowe (jeżeli takie są stosowane). Należy też pamiętać o przekąskach w szufladzie biurka: kostkach cukru, cukierkach, ciastkach. Trzeba też ściśle przestrzegać godzin przyjmowania leków, insuliny i spożywania posiłków o określonej wartości energetycznej. Oczywiście te wszystkie ograniczenia nie dotyczą pacjentów leczonych nowoczesnymi insulinami.
W pracy nierzadko należy liczyć się z dodatkowym wysiłkiem fizycznym. Należy wtedy często mierzyć poziom cukru we krwi i dostosowywać dawkę insuliny oraz leków do poziomu cukru we krwi. Dieta również powinna być zmodyfikowana w zależności od intensywności wysiłku fizycznego. Wysiłek fizyczny powoduje obniżenie poziomu cukru we krwi i wymaga dodatkowej porcji węglowodanów.
Niedocukrzenie w pracy
Stres czy zwiększony wysiłek mogą doprowadzić do hipoglikemii. Dobrze wyszkolony pacjent z reguły wie jak temu zapobiec. W pewnych okolicznościach może się zdarzyć ciężkie niedocukrzenie to jest z utratą świadomości. Może ono stanowić zagrożenie dla zdrowia, a nawet życia chorego, a także nierzadko zagrożenie dla otoczenia, jeśli zdarzy się np. pilotowi czy zawodowemu kierowcy. Silne niedocukrzenie wymaga natychmiastowej pomocy kolegi z pracy.
Kiedy osoba z cukrzycą źle się czuje w pracy i podejrzewa, że ma niedocukrzenie, a nie może zmierzyć poziomu cukru, powinien zjeść coś słodkiego np. kawałek czekolady, wypić szklankę soku, dobrze osłodzoną herbatę.
Chory na cukrzycę leczony insuliną powinien być zaopatrzony w pracy w glukagon (hormon ratunkowy), a o potencjalnym zagrożeniu hipoglikemią poinformować otoczenie. W przypadku utraty świadomości w miejscu pracy chory powinien otrzymać glukagon w zastrzyku od kolegi w pracy. Po odzyskaniu świadomości należy chorego nakarmić i dać mu czas na dojście do siebie. Jeśli po wstrzyknięciu glukagonu w ciągu 10 minut chory nie odzyska przytomności, trzeba wezwać pogotowie. Ciężka hipoglikemia – poniżej 2,2 mmol/l (40 ml/dl) wymaga natychmiastowej hospitalizacji.
Objawy silnego niedocukrzenia w cukrzycy typu I
- drżenie mięśni,
- uczucie głodu,
- ziewanie i senność,
- ociężałość myślenia,
- zawroty głowy,
- nerwowość i agresywność,
- obfite poty,
- osłabienie,
- zaburzenia pamięci,
- zaburzenia widzenia,
- utrata przytomności,
- drgawki,
- hipotermia.
Objawy niedocukrzenia w cukrzycy typu: II
- bladość,
- rozdrażnienie, nadpobudliwość,
- senność,
- zawroty głowy,
- trudności z koncentracją,
- drżenie mięśni,
- osłabienie,
- ból brzucha,
- przyśpieszenia tętna.
Co wykazują badania?
Chorzy są zdolni do wykonywania bardzo wielu ważnych zawodów. Niestety, często mają problemy ze znalezieniem pracy, zwłaszcza, jeśli nie mają odpowiednich kwalifikacji i wykształcenia. Poza tym ci, którzy pracują nierzadko boją się utraty pracy ze względu na panujące powszechnie mity, które dotyczą ich absencji w pracy czy niższej wydajności. Nie są to poglądy prawdziwe. Z badań wynika, że osoby chore, prawidłowo leczone – nie mają poważnych powikłań, pracują bardzo efektywnie i opuszczają mniej dni w pracy. Być może jest to związane z faktem, że sama cukrzyca łączy się z koniecznością systematycznego leczenia i narzuca chorym dużą dyscyplinę.
Badania wykazały, że 16% chorych na cukrzycę leczonych insuliną ukrywa jednak w pracy fakt, że chorują. Nie chcą być dyskryminowani, pomijani w awansach. Jest to bardzo niefortunne. W razie wypadku na stanowisku pracy np. upadku z wysokości spowodowanego zaburzeniami świadomości, firma i chory mogą być narażeni na poważne konsekwencje. Ponadto fakt ukrywania choroby ma niekorzystny wpływ na możliwość jej leczenia. Pracownik ukrywający w pracy swoją chorobę nie będzie mógł systematycznie kontrolować poziomu cukru we krwi ani regularnie przyjmować leków ani insuliny. Prowadzić to może do pogorszenia stanu zdrowia i przyspieszenia powstawania groźnych powikłań.
Polskie Towarzystwo Diabetologiczne opracowało zalecenia dotyczące aktywności zawodowej chorych na cukrzycę. Uznano, że poza nielicznymi określonymi sytuacjami nie ma powodu, aby chorych na cukrzycę dotykały jakiekolwiek ograniczenia zawodowe. Jeśli takie są, to powinny być nakładane na pacjentów po starannym przeanalizowaniu ich sytuacji i stanu zdrowia. Jest rzeczą niedopuszczalną, aby sam fakt chorowania na cukrzycę stanowił przyczynę dyskryminacji lub nierównego traktowania.
Tu apel do pracodawców: chory na cukrzycę może tak samo efektywnie pracować jak osoba zdrowa, pod warunkiem, że będzie odpowiednio leczony i stworzy mu się w pracy odpowiednie możliwości.
Konsultacja merytoryczna: dr Zofia Ruprecht – Klinika Endokrynologii i Diabetologii Collegium Medicum Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu
