Psychologiczne aspekty nadwagi

Bardzo często jedną z przyczyn nasilających i ułatwiających tycie są obciążenia wyniesione z okresu dzieciństwa. Każda troskliwa rodzina pragnąc by jej pociecha była zdrowa i silna stosuje najróżniejsze metody mogące zachęcić dziecko do spożywania posiłków, często ponad jego rzeczywiste potrzeby fizjologiczne. Dorastający człowiek już wówczas kształtuje w sobie odpowiednie wzorce i zachowania żywieniowe utrwalając je na stałe w swojej psychice. Spożywanie posiłków niezależnie od rzeczywistego odczucia głodu prowadzi do trwałych zaburzeń w układzie nerwowym kontrolującym przyjmowanie pokarmów i pierwszych objawów otyłości. Zaburzenia te wywołują często u osób z nadwagą nadmierną pobudliwość i związane z tym silne stany depresji, niepokoju i stresu, które z kolei tłumione są nadmiernym spożyciem pokarmów.Powstałe napięcie psychiczne powoduje często szereg silnych zaburzeń neurohormonalnych. Dochodzi do zachwiania wydzielania insuliny, a także silnego uaktywnienia hormonów nadnerczy, szczególnie kortyzolu przyczyniającego się do tworzenia niezwykle trudnej do rozłożenia tkanki tłuszczowej.

Zaburzenia w funkcjonowaniu ośrodka głodu i sytości, oraz towarzysząca temu agresja psychiczna wywołuje szereg niekontrolowanych zachowań. Spożywanie posiłków bywa często uzależnione od zupełnie przypadkowych czynników emocjonalnych jak aromat przypraw, widok pysznych potraw, czy nawet wyobrażenie o nich. Te reakcje potrafią być niezwykle szybkie i silne, nie mając w rzeczywistości nic wspólnego z aktualnymi potrzebami organizmu. Ludzie z nadmierną masą tłuszczową ciała wykazują niezwykłą wrażliwość na bodźce wzrokowe i smakowe, co prowadzi do utraty kontroli nad ilością spożywanego pokarmu. Zjadają tym więcej pożywienia, im więcej przysmaków znajduje się w zasięgu ich ręki. Wykazują niezwykle silne tendencje do spożywania potraw słodkich i tłustych. Zaspokojenie zaś głodu następuje najczęściej na poziomie zdecydowanie odbiegającym od ich aktualnych potrzeb.Większość osób z nadwagą w obawie przed brakiem społecznej akceptacji poszukuje szybkich rozwiązań, zwłaszcza wśród diet o wyjątkowo surowym reżimie. Niestety dłuższe ich stosowanie powoduje poza fizycznym wyniszczeniem organizmu również silne reakcje psychiczne, które na zasadzie sprzężenia zwrotnego wywołują częste myśli o jedzeniu i w konsekwencji ponowne objadanie się. Przemiennie występujące sukcesy i porażki oraz iluzoryczne dążenia do nieosiągalnego celu niezwykle silnie frustrują, narzucają poczucie winy, wywołują kolejne depresje i w konsekwencji prowadzą do powstania błędnego koła.

Sam mechanizm powodujący silną stymulację naszych zachowań na widok jedzenia nie do końca został wyjaśniony. Wiele badań potwierdza, iż nasza wrażliwość na bodźce wzrokowo smakowe umacnia się podczas nieregularnego odżywiania, szczególnie kiedy mamy do czynienia ze zmiennymi okresami przegłodzenia, a następnie objadania się. Znaczącą rolę tutaj odgrywać może również wpływ czynników genetycznych. Prawdopodobnie człowiek posiada dziedziczne preferencje smakowe, które w późniejszym wieku, jeżeli wystąpią z innymi czynnikami, takimi jak wpływ środowiska, wyniesione nawyki żywieniowe, warunki socjalne czy rodzaj wykonywanej pracy mogą przyczynić się do otyłości.

Zaburzenia sfery psychologicznej są więc istotnym czynnikiem wpływającym na zmianę naszych zachowań żywieniowych, a także są przyczyną niepowodzeń wielu kuracji odchudzających. Ujawnienie aspektów psychicznych w rozwoju i przebiegu otyłości spowodowało, iż problem ten przestał być jedynie obiektem zainteresowań lekarzy i żywieniowców. Coraz częściej sięga się do metod psychoterapii i stosowania odpowiednich technik behawioralnych. Modyfikacja zachowań żywieniowych za pomocą metod psychologicznych przyczynia się do uzyskania trwalszych efektów w procesie redukcji nadwagi i w znaczący sposób pozwala uniknąć przedwczesnej rezygnacji z podjętej kuracji.

Jednak dla uzyskania zadowalających wyników nie wystarcza jedynie specjalistyczna opieka psychologa. Osoba zdecydowana na podjęcie kuracji musi przede wszystkim uzyskać akceptacje i zrozumienie dla swoich zamierzeń ze strony najbliższych. Emocjonalny udział otoczenia jest niezwykle ważny. Także na odwrót, nakłanianie osoby z nadwagą do schudnięcia za pomocą różnych metod perswazji również nie przynosi trwałych rezultatów. Każdy dotknięty problemem nadmiernego otłuszczenia ciała musi podjąć decyzję samodzielnie i konsekwentnie dążyć do jej realizacji.

Ponieważ w większości przypadków nadwagi i otyłości mamy do czynienia z zaburzeniami sfery psychologicznej spróbujemy przedstawić kilka prostych metod tzw. terapii behawioralnej mogących znacznie dopomóc w eliminacji wykształconych z latami błędnych zachowań żywieniowych.

Samokontrola. Stanowi jeden z głównych elementów opracowanego programu terapeutycznego, w którym zaleca się sporządzenie pewnego rodzaju pamiętnika pozwalającego na kontrolowanie swoich wyuczonych nawyków oraz błędnych przyzwyczajeń. W swoim żywieniowym notatniku powinniśmy zapisywać ilość i rodzaj konsumowanego posiłku, w jakim towarzystwie był spożyty, oraz jak wpłynął na nasze samopoczucie.

Plan. Ustalając określone cele stwarzamy pewnego rodzaju motywację pozwalającą trzymać się wytyczonych zadań. Musimy starać się z góry określić nasze przedsięwzięcia odnośnie ilości spożywanego pokarmu oraz ustalić jednakowe pory przyjmowania posiłków. Nie przyjmujemy także poczęstunków proponowanych przez innych, a przekąski staramy się zastąpić ćwiczeniami.

Kontrola ilości przyjmowanych posiłków. Podczas spożywania posiłków należy skoncentrować się tylko i wyłącznie na jedzeniu \ nie czytać, nie oglądać telewizji \. Staramy się przygotowywać tylko i wyłącznie jedną porcję posiłku na raz. Każdy kęs pokarmu należy dokładnie przeżuć przed połknięciem, odkładając w tym czasie sztućce. W czasie posiłku staramy się zrobić przerwę, a po jego zakończeniu natychmiast odchodzimy od stołu. Przy posiłkach używamy jak najmniejszych naczyń i sztućców.

Zakupy. Umiejętność dokonywania zakupów jest niezwykle ważna. Bodźcem przy wyborze określonych towarów nie może być bowiem nasz wyostrzony apetyt, lecz z góry ustalone cele. Wybierając się na zakupy sporządzamy określoną listę produktów na które zabieramy tylko uzasadnioną ilość pieniędzy. Dokonujemy ich zawsze po posiłku, unikamy kuszących wystaw i kupowania produktów gotowych do spożycia.

Kontrola bodźców wzrokowych. Wszystkie produkty staramy się przechowywać w tym samym miejscu. Należy uprzątnąć pożywienie z miejsc gdzie nie powinno się ono znajdować i umieścić je poza zasięgiem wzroku. Nie pozostawiamy resztek jedzenia i naczyń na stole oraz unikamy usługiwania przy stole.

Przyjęcia. Na wszelkich uroczystościach staramy się pić jak najmniej napojów alkoholowych. Przed przyjęciem należy zjeść lekki niskokaloryczny posiłek. Staramy się stosować grzeczne wymówki odmawiając jedzenia i nie zniechęcamy się zdarzającymi odstępstwami.

Nagrody. Nasze wyniki staramy się stosować jako podstawę do nagradzania. Powinniśmy zaplanować szczególne nagrody związane z określonymi rodzajami zachowań, zawrzeć pewnego rodzaju kontrakt. Powinniśmy również domagać się komplementów i nagród za szczególne nasze osiągnięcia ze strony najbliższych przyjaciół i rodziny.

Opracowane powyżej proste techniki psychologiczne zapewniają dość skuteczną pomoc w kontrolowaniu naszych zachowań i eliminację błędnych przyzwyczajeń. Należy jednak pamiętać iż jest to tylko część złożonego programu terapeutycznego któremu poddana powinna być osoba dotknięta problemem nadwagi lub otyłości. Niezbędna jest przede wszystkim edukacja w zakresie żywienia, dietetyki i zasad przygotowywania posiłków, a także odpowiednio dobrana aktywność fizyczna bez której nawet najlepsza dieta i psychoterapia nie ma żadnego znaczenia.