Badania stawów biodrowych biodrowych noworodków i niemowląt weszły za sprawą aktywnej działalności prof. Wiktora Degi w skład podstawowego zestawu badań małych dzieci po porodzie. Stało się to, podobnie, jak w innych krajach europejskich na początku lat pięćdziesiątych. Ale dlaczego ortopedzi i pediatrzy wykonują te badania? Na to pytanie postaram się pokrótce odpowiedzieć.
Celem badań stawów biodrowych noworodków i niemowląt jest wykrycie i leczenie wady tych stawów. Wada nosi nazwę dysplazji. Dysplazja stawu biodrowego to zaburzenie jego rozwoju, które w konsekwencji prowadzi do niestabilności stawu. Niestabilność to stan, gdy idealne połączenie głowy i panewki stawu biodrowego ulega czasowemu rozłączeniu. Utrzymywanie się raz powstałej niestabilności może w dłuższym czasie doprowadzić do zwichnięcia stawu. Zwichnięcie początkowo jest odwracalne, to znaczy, że można nastawić (zreponować) głowę kości udowej do panewki. Jednak wraz z upływem czasu, powstaje stan zwichnięcia nieodprowadzalnego. Wówczas nie można już w łatwy sposób uzyskać wyleczenia tego stawu.
Dysplazja stawu biodrowego nazywano kiedyś wrodzoną. Po licznych dyskusjach zaproponowano zmianę nazwy na rozwojową, a nawet rozwijającą się dysplazję stawu biodrowego. Ta zmiana wskazuje na możliwość działania prewencyjnego, to jest takiego wpływu na rozwój stawu, by przyjął on ponownie swój prawidłowy tor.
Wada dotyczy różnego, w zależności od kontynentu i rasy, odsetka dzieci. W Europie środkowej częstość wady określa się na 1-4%. Niewielkie z pozoru objawy kliniczne stwierdzane u noworodka po porodzie, przy braku leczenia mogą doprowadzić do ciężkiego kalectwa w postaci zwichnięcia jednego lub obu stawów biodrowych oraz innych form wady, których następstwem jest ból i narastające ograniczenie funkcji stawu biodrowego objawiające się ograniczeniem wydolności chodu. Te ograniczenia pojawiają się wcześnie w rozwoju i są przyczyną istotnych problemów psychologicznych i socjologicznych młodego człowieka. Żadne z dzieci nie chce się przecież różnić od swoich rówieśników, a i rodzicom bardzo trudno pogodzić się z tą sytuacją.
- Wobec tego co robić?
Aby zapobiec ciężkim następstwom wady konieczne jest najwcześniejsze jak to możliwe jej rozpoznanie i leczenie. Wówczas istnieje szansa na całkowite wyleczenie. Te warunki mogą zostać spełnione jedynie wtedy, gdy pediatrzy (neonatolodzy) i ortopedzi będą ze sobą ściśle współpracować. Rozpoznanie wady opiera się na stwierdzeniu objawów niestabilności stawów biodrowych po porodzie przy pomocy oceny klinicznej. Nie jest moim celem dokładne opisanie tych objawów, chcę jednak zwrócić uwagę, że badanie noworodka wymaga dużej zręczności i doświadczenia ze strony lekarza.
Są grupy noworodków, które bardziej niż inne narażone są na występowanie wady. U dziewczynek wada występuje 3-4 razy częściej niż u chłopców. Wada występuje również częściej, gdy płód narażony jest na działanie wewnątrzmacicznych czynników mechanicznych. Są to: położenie miednicowe, masa urodzeniowa powyżej 4000g, przedłużona ciąża powyżej 40 tygodni i małowodzie. Niestety dysplazja stawu biodrowego występuje również rodzinnie. Noworodki, których rodzeństwo lub rodzice dotknięci byli wadą również częściej niż inne mogą mieć dysplazję stawu biodrowego. Grupę wymienionych okoliczności towarzyszących dysplazji stawu biodrowego nazywa się czynnikami ryzyka tej wady. Zawsze przed przystąpieniem do badania noworodka należy sprawdzić występowanie lub nie czynników ryzyka.
Na koniec chcę wspomnieć o badaniu ultrasonograficznym stawów biodrowych, które stanowi istotne uzupełnienie badania klinicznego. Badanie jest proste, bezpośrednie, nieinwazyjne i można je wykonać już od okresu noworodkowego.
Na podstawie osobistego doświadczenia i własnych badań naukowych chcę zarekomendować następujący program badań przesiewowych obejmujący całą populację dzieci. Badanie kliniczne wszystkich noworodków musi odbywać się w oddziałach noworodkowych ciągu pierwszych dni po porodzie. Dzieci z objawami dysplazji lub z czynnikami ryzyka wymagają diagnostyki ultrasonograficznej jeszcze w oddziale lub poza, ale nie później niż do ukończenia 2 tygodnia życia. Chore stawy wymagają leczenia. U noworodków, u których nie stwierdza się żadnych objawów klinicznych wady i żadnych czynników ryzyka, ostateczne badanie kliniczne i ultrasonograficzne należy wykonać pomiędzy 9-12 tygodniem po porodzie. Szczelność systemu zapewniająca, że żaden z noworodków nie uniknie kontroli zależy od wspomnianej współpracy lekarzy pediatrów i ortopedów. Taki sposób realizowania opieki nad noworodkiem w aspekcie wykrywania i leczenia dysplazji stawu biodrowego zmniejszy liczbę badań dzieci zdrowych, a poprzez to zmniejszy poczucie lęku o zdrowie dziecka powstałe u jego rodziców. Prezentowany program uwzględnia naturalną historię rozwoju stawów biodrowych. Chciałbym wszystkim i sobie życzyć, by powstały możliwości jego realizacji. W jakimś sensie zależy to trochę od nas wszystkich, a wysoka świadomość zdrowotna jest warunkiem sine qua non.
