W przypadku wzrostu temperatury otoczenia, bodźców emocjonalnych i/lub wykonywania wysiłku fizycznego gruczoły te aktywniej wydzielają pot (np. hutnicy do 3 litrów/godz.). W skórze człowieka znajduje się od 2 do 3 milionów gruczołów ekrynowych. Nie są rozmieszczone równomiernie. Szczególnie licznie występują na dłoniach i stopach oraz na czole. Głównym mediatorem pobudzającym gruczoły do aktywności wydzielniczej jest acetylocholina. Stopy ręce i pachy w większym stopniu reagują na bodźce emocjonalne. Ponadto pot zwilża skórę i wraz z warstwą lipidów zapewnia jej wilgotność. Zwilżanie grubej warstwy rogowej dłoni i stóp zwiększa precyzję ruchów i ułatwia poruszanie się. Pot jest bezwonny, składa się z 99% z wody, pozostałe składniki to jony sodu potasu wapnia aminokwasy, mocznik, prostaglandyny i witaminy. Najczęstszym zaburzeniem funkcji gruczołów ekrynowych jest nadmierne wydzielanie potu wtórne do chorób o podłożu neurologicznym lub endokrynologicznym. Rzadko występuje niezwiązany z chorobami przerost gruczołów ekrynowych.
Pocenie emocjonalne występujące na dłoniach, stopach i pod pachami, gdzie jest bardziej nasilone niż na czole, karku, czubku nosa, plecach i okolicy odbytu, jest najczęstszym powodem szukania pomocy u lekarza. Wywołuje je ból lub gorączka, lęk, trema, radość, kofeina, ostre przyprawy i wzrost temperatury otoczenia. Dotyczy osób od okresu pokwitania do wieku średniego. Nadmierna wilgotność zajętych okolic ułatwia wzrost bakterii saprofitujących na skórze i grzybów drożdżopodobnych. W wyniku pojawienia się produktów metabolizmu bakterii powstaje charakterystyczny przykry zapach. (poty złowonne). Celem leczenia jest zmniejszenie nadmiernego wydzielania potu oraz usunięcie nieprzyjemnego zapachu. Najprostszym sposobem zmniejszenia wilgotności skóry jest usuwanie potu z jej powierzchni. Zaleca się używanie przewiewnej odzieży niezawierającej włókien syntetycznych oraz, jeśli to możliwe, przebywanie w pomieszczeniach o temperaturze 20-24 0 C. Innym zalecanym sposobem jest częste mycie ciała wodą i mydłem. Postępowanie takie zwiększając parowanie osusza skórę, a usuwając metabolity bakterii likwiduje nieprzyjemny zapach. Jednak nie wystarcza do opanowania pocenia emocjonalnego. Impuls nerwowy wywołany wymienionymi wyżej bodźcami dochodzi do gruczołu wzdłuż nerwów współczulnych. Przekaźnikiem bodźca nerwowego do gruczołu jest acetylocholina. Gruczoł produkuje pot, który następnie wydostaje się na powierzchnię skóry. Leczenie pocenia emocjonalnego w zależności od zastosowanej metody może dotyczyć każdego z wymienionych elementów łańcucha. W celu zahamowania przewodnictwa nerwowego stosuje się sympatektomię i ostrzyknięcia toksyną botulinową.
Sympatektomia jest zabiegiem chirurgicznym polegającym na mechanicznym przerwaniu nerwów zaopatrujących daną okolicę. Częściej stosuje się ostrzyknięcia skóry o wzmożonej potliwości niewielkimi dawkami toksyny botulinowej. Celem takiego postępowania jest uniemożliwienie przekazywania imulsu elektrycznego przez acetylocholinę bezpośrednio z zakończeń nerwowych do gruczołu potowego. Metodą tą leczy się pocenie emocjonalne rąk, stóp, pach i warg. Efekt działania leku rozpoczyna się już dwa dni po zabiegu i trwa od 6 do 8 miesięcy w zależności od leczonej okolicy i nasilenia pocenia. Wadą wymienionych metod leczenia jest nadmierne pocenie wyrównawcze tzn., że efektem zahamowania potliwości np. rąk jest wzmożone pocenie się pozostałych okolic obfitujących w gruczoły ekrynowe. Innym sposobem zmniejszenia potliwości jest zmniejszenie drożności ujść gruczołów potowych do skóry. Do tego celu służą antyperspiranty i jontoforeza. Chlorowodorek glinu i glicynowy kompleks soli glinowo-cyrkonowych są dwoma podstawowymi preparatami stosowanymi dziś w antyperspirantach. Ich działanie nie do końca zostało wyjaśnione. Uważa się, że na skutek powolnej neutralizacjii kwaśnych soli glinu przez mniej kwaśny pot dochodzi do powstania polimerycznego żelu wodorotlenkowego. Te związki, które mają większą zdolność tworzenia żelu mają silniejsze działanie antyperspiracyjne (przeciwpotliwe). Tak więc antyperspiranty aby działały muszą zawierać sole glinu. Działanie antyperspiracyjne polega na zaczopowaniu przewodów wyprowadzających gruczołów potowych. Blokujący wydzielanie potu czop powstaje w wyniku powolnej neutralizacji soli metali prowadzącej do powstania wodorotlenowego żelu. Wynika z tego, że czop wodorotlenkowy powstaje pod wpływem potu a więc, antyperspiranty działają tylko w aktywnie działających gruczołach potowych. Czop taki umiejscowiony tuż przy ujściu gruczołu na powierzchnię skóry złuszcza się wraz z złuszczaniem naskórka. Dlatego stosowanie antyperspirantów trzeba powtarzać. Dodatek substancji bakteriobójczych hamuje wzrost bakterii i w efekcie zapobiega powstawaniu potów złowonnych.
Gdy pocenie emocjonalne jest tak bardzo nasilone, że prowadzi do zmiany zachowania, obawy przed podaniem ręki, unikanie kontaktów społecznych i towarzyskich (nadmierne pocenie pach powodujące mokre plamy na ubraniu), a omówione wyżej metody leczenia nie są skuteczne pozostaje najbardziej radykalna metoda postępowania. Jest nią wycięcie skóry w miejscach wzmożonej potliwości wraz z produkującymi pot gruczołami.
Tomasz Rogoziński
Indywidualna Specjalistyczna Praktyka Lekarska
Aleje Jerozolimskie 87
02-001 Warszawa
022/6211406
