Agresja wśród młodzieży

• AGRESJA WŚRÓD MŁODZIEŻY

Określony poziom agresji i zdolności do zachowań asertywnych jest zjawiskiem normalnym. Agresja niektórych osób wykracza ponad poziom przeciętny, przy czym często przybiera formę gniewną lub sprowadza się do ciągłego nękania ofiary i stanowi stałą cechę zachowania. Niektóre interwencje dorosłych usprawiedliwiają jej występowanie. Jeśli nie podejmie się żadnych kroków, młodzież wykazująca w okresie szkolnym stałą gotowość do reakcji agresywnych w przyszłości są potencjalnymi sprawcami przemocy, czynów antysocjalnych i przestępstw. Powtarzają się doniesienia o znaczeniu atmosfery domowej w kształtowaniu się najpierw agresywnych, a potem aspołecznych postaw. Patterson, DeBaryshe i Ramsey (1989) opisali wzorzec wychowania szczególnie sprzyjający rozwinięciu skłonności agresywnych. Charakteryzuje się on z jednej strony połączeniem mało efektywnych i niekonsekwentnych prób wprowadzania dyscypliny oraz roztaczania kontroli nad aktywnością młodzieży, a z drugiej, niedostatkiem ciepła rodzinnego. Młodzież wychowywana w takich domach, jak utrzymują autorzy, nie tylko jest agresywna, ale również doznaje niepowodzeń w nauce i jest odrzucana przez grono rówieśników. Natomiast w okresie dojrzewania, zwłaszcza przy nieudolnej kontroli rodzicielskiej, często dołączają do grup lansujący dewiacyjny bądź przestępczy model zachowania. W prezentowanym podejściu położono nacisk na znaczenie właściwych postaw rodzicielskich przy przeciwdziałaniu zachowaniom antyspołecznym. Wskazuje się w nim również na ewentualne działania interwencyjne, które powinny obejmować pracę z rodzicami, na przykład popularyzację lektur czy prezentowanie materiałów audiowizualnych.

Problemem wielu szkół jest znęcanie się uczniów starszych nad młodszymi bądź silniejszych nad słabszymi. Prześladowcą jest pojedynczy uczeń lub grupa, a ofiara jest przeważnie wielokrotnie terroryzowana, nie potrafiąc się skutecznie obronić. Chociaż nękanie niektórych uczniów przez ich szkolnych kolegów jest zwykle kojarzone z przemocą – uderzaniem, popychaniem, zabieraniem pieniędzy – może przybierać także formy prawienia złośliwości, czyli tzw. dogadywania, rozpowszechniania zmyślonych historii, ostracyzmu grupowego. Ten problem, jak utrzymuje grupa zachodnioeuropejskich badaczy, dotyczy znacznie większej liczby szkół, niż zwykło się przyjmować. Rodzice i nauczyciele często pozostają nieświadomi tragedii dzieci, gdyż zastraszone ofiary milczą. Szkoła nie jest jednak bezradna, może przeciwdziałać aktom agresji na swym terenie poprzez skuteczniejszy nadzór w czasie przerw, prowadzenie szkoleń i akcji uświadamiających, pracę z jednostkami i grupami, których problem agresji szkolnej bezpośrednio dotyczy. Istotne jest, aby program interwencyjny był kompleksowy i uwzględniał wszystkie aspekty działania instytucji szkolnej.

• AGRESJA, DOMINACJA, POPULARNOŚĆ I PRZYWÓDZTWO

Logika skłania do założenia, że dzieci agresywne nie są popularne i lubiane, bo często bez prowokacji reagują gniewem i przeszkadzają innym w podejmowanych działaniach. Zdarza się jednak, że wyraźnie agresywne zachowania nie prowadzą do odrzucenia przez grupę. Takie "kontrowersyjne” przypadki dotyczą dzieci , które w opinii pozostałych członków grupy często inicjują walki, lecz jednocześnie sprawdzają się jako przywódcy grupowi. Zarysowany model przywództwa budzi uznanie jednych, a protest pozostałych. Nie ma jednak wątpliwości, że zachowanie agresywne dowodzi w tej sytuacji sprawności interpersonalnej i służy jako strategia umocnienia własnej pozycji w grupie. Można stwierdzić, że niektóre dzieci cieszą się większą popularnością niż pozostałe, a wielu spośród nich jest przywódcami grupowymi. Źródłem tej popularności są rozwinięte umiejętności społeczne oraz postawa asertywna, nie przeradzająca się w agresję. Inną, wzbudzającą więcej kontrowersji strategią sięgania po władzę lub osiągania pozycji dominacji wewnątrz grupy jest odnoszenie zwycięstw w walkach. Może to być strategia skuteczna, ale rzadko zjednuje sympatię kolegów. Natomiast wysoki poziom agresji, któremu nie towarzyszą rozwinięte umiejętności społeczne, prowadzi do odrzucenia i niechęci ze strony rówieśników.

• PRZEMOC W SZKOLE I W RODZINIE

Schematy klasyfikacyjne młodzieży stosowane w naukach pedagogicznych ściśle określają i zawężają obszary badawcze, np. do wybranych sfer osobowości młodzieży, rodzaju jej aktywności życiowej, różnorodnej jej orientacji i zaangażowania społeczno – kulturowego, różnego poziomu i stopnia dewiacji społecznej, różnej orientacji światopoglądowej, jak również zróżnicowanych preferencji celów życiowych, stylów bycia i wartości (subkultury). Schematy klasyfikacyjne wynikają z ogromnego zróżnicowania młodzieży i odmiennej organizacji samego procesu wychowawczego.

Inna będzie konstrukcja badań pedagogicznych w odniesieniu do młodzieży przestępczej (poprawczaki, zakłady wychowawcze), inna zaś wobec młodzieży w stereotypowym znaczeniu – normalnej. Zaletą pedagogicznych badań nad młodzieżą jest to, że w toku procesu wychowawczego można empirycznie sprawdzić (zweryfikować) założenia teoretyczne wypracowane na gruncie nauk podstawowych. Dzięki tym badaniom istnieje możliwość egzemplifikacji nowych modeli procesu wychowawczego, nawet tych, które postrzegane są jako kontestacyjne (np. na gruncie szkół, tzw. eksperymentalnych tworzonych zarówno w Polsce, jak i na świecie).

Pedagodzy badający młodzież pytają więc o rzeczywistość (społeczną, gospodarczą, kulturową itp.), dla której ma się wykształcić i wychować młodzież? Czy podmiotem tego procesu ma być dalej nauczyciel czy może również uczeń? Do jakich treści nauczania mają być kształceni nauczyciele?

Badania nad młodzieżą wyznaczają więc nową perspektywę, szczególnie obecnie (okres transformacji), kiedy pojawiają się różnorodne propozycje i opcje aksjologiczne.

Jak dowodzą badania m.in. z socjologii wychowania – młodzież polska doświadcza różnych form jawnej i ukrytej przemocy w tym przemocy symbolicznej. Przemoc w polskiej szkole, stała się swoistą metodą wychowawczą dosyć rozpowszechnioną. Polega ona na wymuszaniu, częstokroć szlachetnych celów wychowawczych, za pomocą różnego rodzaju form jawnej i ukrytej przemocy.

Z przemocą – zdaniem Ireny Pospiszyl – wiąże się także przymus i presja: "Przemoc i przymus należą do tego samego wymiaru, różni je jednak stopień brutalizacji”. Do normalnych praktyk wychowawczych w szkole I. Pospiszyl zalicza: akty agresji nauczycieli wobec dzieci (uderzenie w twarz, szarpanie, poszturchiwanie, potrząsanie, popychanie, kopanie, rzucanie przedmiotami).

Przemoc w szkole jako poważny problem, dostrzeżony został w Europie już na początku XX wieku, wraz z powstaniem szkół publicznych. W Anglii, aby przeciwdziałać patalogii szkolnej, Baden Powell stworzył pierwszą organizację skautów. W latach trzydziestych we Francji powstało auberges de la jeunesse (wersja schroniska młodzieżowego) upowszechniająca idee życia zbiorowego, pacyfizmu, powrotu do natury itp.

Z nową, a właściwie powracającą falą przemocy w szkołach, mamy do czynienia także pod koniec XX wieku. Jak podaje Kazimierz Żygulski, na przykład w Niemczech, ze względu na istniejące gangi szkolne, które zastraszają nauczycieli, 60% z nich nosi się z zamiarem porzucenia zawodu, który sami określają jako przerażające zajęcie.

• TELEFONY ZAUFANIA:

0-800 120 002 – Niebieska linia dla ofiar przemocy
988 – telefon zaufania dla dzieci i młodzieży
0-800 120 226 – Ogólno problemowy
0-501 100 420 – Stowarzyszenie Przeciwko Przemocy im.Jolanty Brzozowskiej

Pomoctel@free.ngo.pl – internetowy telefon zaufania „Anonimowy przyjaciel”
58 65 55 – ogólny telefon zaufania
281 16 00 – młodzieżowy telefon zaufania
254 97 37 – chrześcijański telefon zaufania
253 05 00 – całodobowy katolicki telefon zaufania
281 16 00 – błękitny telefon
205 38 80 – całodobowy telefon pomocy kryzysowej
811 73 43 – pogotowie opiekuńcze

• BIBLIOGRAFIA:

1. Psychologia Rozwojowa – Peter E. Bryanta, Andrew M. Colmana
2. Młodzież a subkultury – Jędrzejowski Marek
3. Tłum zbrodniczy – Sighele Sypio
4. Zdrowe społeczeństwo – Fromm Erich
5. Motywacja i osobowość – Maslow Abraham
6. Spontaniczna kultura młodzieżowa – Pęczak Mirosław
7. Psychologia rozwoju człowieka – Przetacznik – Gierowska Tyszkowa Maria