Zmiany trądzikowe z reguły ustępują w ciągu kilku lat, ale bywa także, że utrzymują się bardzo długo, nawet po 30 roku życia. Zmiany trądzikowe dotyczą głównie okolic o największym zagęszczeniu gruczołów łojowych, tzn. twarzy (99%), pleców (90%), klatki piersiowej(78%), ale mogą również występować na barkach, ramionach i pośladkach. Jedna z postaci trądziku,tzw. postać odwrócona, charakteryzuje się występowaniem bardzo nasilonych zmian w okolicach narządów płciowych, dołów pachowych i pachwin.
Czynniki odpowiedzialne za powstawanie zmian trądzikowych:
- zwiększona produkcja androgenów w okresie dojrzewania,
- łojotok,
- zwiększone rogowacenie ujść mieszków włosowych,
- zwiększone zasiedlanie poszerzonych przewodów wyprowadzających gruczołów łojowych przez bakterię beztlenową Propionibacterium acnes.
Androgeny
Trądzik zwyczajny dotyczy większości młodych osób w okresie dojrzewania. Związane jest to ze wzrostem aktywnoŚci androgenów, czyli męskich hormonów płciowych (zarówno u dziewcząt jak i chłopców), które wpływają stymulująco na wytwarzanie łoju i powiększenie gruczołów łojowych.
Najaktywniejszą pochodną androgenową w pobudzaniu gruczołów łojowych jest dihydrotestosteron (DHT) powstający na skutek redukcji testosteronu przez enzym 5-alfa-reduktazę. Receptory dla DHT znajdują się w skórze, mieszkach włosowych i gruczołach łojowych. U osób z trądzikiem stwierdza się większe stężenie 5-alfa-reduktazy w obrębie gruczołów łojowych i nasilenie wytwarzania DHT w obrębie tzw. okolic łojotokowych.
Łojotok i rogowacenie mieszkowe
Przyczyną powstawania zmian trądzikowych jest zarówno nadmierne wytwarzanie łoju jak i zmianyw jego składzie. U osób z trądzikiem stwierdza się wzrost wytwarzania łoju, ale jednocześnie zmniejszenie względniej zawartości kwasu linolowego1. Prowadzi to do wzmożonego, nieprawidłowego rogowacenia przewodów wyprowadzających gruczołów łojowych i nadmiernego rogowacenia ujęć mieszków włosowych. Wskutek tego dochodzi do zaczopowania ujęć mieszków przez zbite masy komórek rogowych. Utrudnia to prawidłowe wydzielanie łoju i prowadzi do stopniowego poszerzania przewodów gruczołów łojowych i powstawania mikrozaskórników. Są one pierwszym elementem rozwoju zmian trądzikowych. Wraz z poszerzaniem przewodów gruczołów łojowych dochodzi do powstania małych, niezapalnych grudek (zaskórników zamkniętych). Następnie, w miarę rozszerzania ujęć przewodów wyprowadzających i utleniania tłuszczów zawartych w łoju, powstają zaskórniki otwarte z ciemnymi czopami na powierzchni. Rola bakterii Wskutek wytworzenia warunków beztlenowych i dużej zawartości łoju, gruczoły łojowe są doskonałym siedliskiem dla bakterii beztlenowej – Propionibacterium acnes, która odgrywa istotną rolę w powstawaniu procesu zapalnego w trądziku. Bakterie te wydzielają czynniki odpowiedzialne za przyciąganie w okolicę gruczołów łojowych komórek zapalnych. Komórki te z kolei uwalniają enzymy, które powodują niszczenie ścian gruczołów łojowych i wylania się ich zawartości do otaczającej skóry właściwej, co powoduje dalsze nasilanie procesu zapalnego. Czynniki zaostrzające przebieg trądziku Często przyczyną zaostrzania zmian trądzikowych może być stres, aczkolwiek nie jest to udowodnione naukowo. Wiadomo, że niektóre leki (np. sterydy, anaboliki, lit, fenytoina, a nawet niektóre tabletki antykoncepcyjne) mogą powodować powstawanie albo nasilanie zmian trądzikowych. Również niektóre kosmetyki mogą działać komedogennie (zaskórnikotwórczo). Wydaje się, że przestrzeganie rygorystycznej diety w trądziku nie jest konieczne, gdyż pogorszenie zmian trądzikowych występuje u niewielkiego odsetka chorych (<10%) i tylko po spożyciu niektórych produktów (np. czekolada, kakao, marynaty, przyprawy). Promieniowanie słoneczne powoduje okresową poprawę u większości chorych, u części natomiast (ok. 20%) może powodować zaostrzenie zmian, których przyczyną jest prawdopodobnie wysoka temperatura i duża wilgotność powietrza. U około 60-70% młodych kobiet zmiany trądzikowe ulegają pogorszeniu w okresie przedmiesiączkowym.]
Objawy kliniczne trądziku
Stałym objawem u chorych z trądzikiem jest mniej lub bardziej nasilony łojotok. W trądziku młodzieńczym zawsze obecne są zaskórniki. Różnie nasilony odczyn zapalny w otoczeniu zaskórników prowadzi następnie do rozwoju wykwitów zapalnych: grudek i krost. U części chorych kwas linolowy odgrywa istotną rolę w procesach metabolicznych skóry. Warunkuje prawidłowy rozwój i przyleganie korneocytów w przewodach gruczołów łojowych dochodzi do powstawania zmian głębszych, w skórze i tkance podskórnej. Są to nacieki zapalne i cysty, które po ustąpieniu z reguły pozostawiają blizny, które mogą powstawać nawet w następstwie małych zapalnych grudek. Blizny potrądzikowe mogą być dwojakiego rodzaju: zanikowe lub przyrosłe. Niewielkie grudkowe zmiany pozostawiają z reguły blizny zanikowe, natomiast koloidy (blizny przyrosłe) są następstwem zmian naciekowych i guzowatych.
Postacie kliniczne trądziku
W zależności od charakteru dominujących zmian wyróżniamy różne postacie kliniczne trądziku. Od liczby wykwitów zależy, czy określa się trądzik jako łagodny, czy też średnio nasilony. Postacie kliniczne trądziku: • trądzik zaskórnikowy; • trądzik grudkowo-krostkowy; • trądzik ropowiczy: – trądzik guzkowy, – trądzik skupiony, – trądzik odwrócony • trądzik bliznowcowy; • trądzik piorunujący. Trądzik piorunujący (acne fulminans) jest rzadką i bardzo ciężką odmianą trądziku ropowiczego, obejmuje z reguły, oprócz twarzy, plecy i klatkę piersiową. Charakteryzuje się występowaniem dodatkowych objawów ogólnych, takich jak: podwyższona temperatura, bóle stawowe, leukocytoza, podwyższone OB, zmiany kostne. Odmiana ta dotyczy głównie chłopców i młodych mężczyzn.
Leczenie trądziku
Trądzik jako choroba przewlekła wymaga leczenia długotrwałego – przez wiele miesięcy a nawet lat. Leczenie zależy od postaci klinicznej trądziku. Poza izotretinoiną nie ma żadnego leczenia przyczynowego. Wszystkie pozostaΠe metody prowadzą do usuwania objawów procesu chorobowego. Podstawą terapii trądziku jest więc odpowiednia pielęgnacja i leczenie miejscowe, wystarczające nawet u 60% pacjentów. Podczas leczenia miejscowego wskazane jest aplikowanie preparatów na całą zmienioną chorobowo powierzchnię skóry. U chorych wymagających leczenia systemowego, właściwa pielęgnacja jest niezbędnym czynnikiem uzupełniającym.
Leczenie systemowe
Leczenie hormonalne polegające na stosowaniu preparatów tzw. przeciwandrogenowych, możemy stosować wyłącznie u kobiet. Najczęściej stosujemy środki zawierające octan cyproteronu, który ogranicza działanie dihydrotestosteronu w obrębie gruczołów łojowych przez hamowanie jego wiązania z receptorami androgenowymi. Antybiotyki do stosowania ogólnego wskazane są w średnio ciężkim trądziku grudkowo-krostkowym lub przy występowaniu zmian zapalnych o charakterze nacieków. Leczenie systemowe antybiotykami prowadzimy przez minimum 3 miesiące. Całkowity czas leczenia: 3-6 miesięcy Izotretinoina jest jedynym lekiem działającym na wszystkie (poza hormonalnym) mechanizmy odgrywające rolę w patogenezie trądziku. Powoduje ona wybitne zmniejszenie wydzielania łoju, działa przeciwzaskórnikowo, redukuje liczbę bakterii Propionibacterium acnes, działa przeciwzapalnie. W trakcie leczenia izotretinoiną dochodzi do trwałego zmniejszenia gruczołów łojowych. Wskazaniem do podawania tego leku są jedynie ciężkie postaci trądziku, zwłaszcza u pacjentów, u których dochodzi do powstawania blizn.
Właściwa pielęgnacja
U większości pacjentów z nasilonym łojotokiem i zmianami zaskórnikowymi właściwa i regularna pielęgnacja stanowi podstawę leczenia i często jest czynnikiem wystarczającym do osiągnięcia zadowalających efektów leczniczych. Konieczny jest jednak odpowiedni dobór preparatów do typu skóry: silniejszych zawierających większe stężenie substancji komedolitycznych i przeciwΠojotokowych do skóry ze znacznie nasilonym łojotokiem i łagodniejszych preparatów oczyszczających do skóry wrażliwej i podatnej na podrażnienia. W leczeniu miejscowym wykorzystujemy szereg kosmeceutyków zawierających substancje o działaniu komedolitycznym i przeciwzapalnym. Do substancji tych należą alfa- i beta-hydroksykwasy, polihydroksykwasy i inne substancje pochodzenia roślinnego.
Do alfa-hydroksykwasów należą: kwas glikolowy, mlekowy, cytrynowy, winowy i jabłkowy, zaś głównym przedstawicielem beta–hydroksykwasów jest kwas salicylowy. Dzięki odblokowywaniu zaczopowanych przewodów wyprowadzających gruczołów łojowych substancje te ułatwiają odpływ łoju i zmniejszają jego nagromadzenie wewnątrz gruczołów łojowych, działają również przeciwzapalnie. Bardzo ważne jest przestrzeganie zasad stosowania tych preparatów: zawsze na umytą i całkowicie suchą skórę, gdyż nałożone na skórę wilgotną mogą powodować podrażnienia. Kosmeceutyki przeznaczone do skóry trądzikowej, z reguły, należy stosować wieczorem, na całą zmienioną powierzchnię. Jeżeli mamy doczynienia ze skórą mieszaną, należy omijać partie suche lub wrażliwe. W wypadku, gdy zmiany są bardzo duże możemy stosować silniejsze preparaty komedolityczne i przeciwzapalne, takie jak kwas azelainowy, nadtlenek benzolu i retinoidy (tretinoina, izotretinoina, adapalen), a także antybiotyki przeznaczone do stosowania miejscowego. Niewskazane jest stosowanie wyłącznie jednego preparatu antybiotykowego, najczęściej zaleca się leczenie skojarzone z preparatem komedolitycznym.
