Zawroty głowy

Co to jest zawrót głowy ?
Jest to subiektywne odczucie braku równowagi ciała wobec otoczenia; ten brak równowagi jest różnie określany przez pacjenta np. jako uczucie wirowania, ściągania w bok, zapadania się, lecenia w przepaść, często zawrotom głowy towarzyszą inne, bardzo nieprzyjemne i niepokojące zjawiska np. nudności, wymioty, szumy uszne, pogorszenie słyszenia, bóle głowy.

Czy zawrót głowy jest chorobą ?
Nie, zgodnie z definicją medyczną nie jest to jednostka chorobowa, ale objaw świadczący o ewentualnej chorobie.

Jakie są przyczyny zawrotów głowy ?
Ogólnie dzielimy je na przyczyny:

• błędnikowe (inaczej przedsionkowe, obwodowe, uszne), związane z uszkodzeniem tylnej części ucha wewnętrznego i/lub VIII nerwu czaszkowego tj. przedsionkowo-ślimakowego. Przykładem może być: choroba Meniere’a czy zapalenie części przedsionkowej nerwu nerwu przedsionkowo-ślimakowego.
• pozabłędnikowe (inaczej centralne, neurologiczne), związane z uszkodzeniem niektórych części mózgu i móżdżku odpowiedzialnych za utrzymanie prawidłowej równowagi. Uszkodzenie takie może mieć miejsce na skutek udaru, guzów móżdżku czy chorób demielinizacyjnych.
• mieszane tj. przyczyną zawrotów głowy jest uszkodzenie błędnikowe i jednocześnie – pozabłędnikowe tj. np. w zaburzeniu przepływu krwi przez tętnicę podstawną mózgu.

Należy wspomnieć również o chorobach ogólnoustrojowych, które mogą negatywnie wpływać na struktury odpowiedzialne za równowagę i powodować zawroty głowy np. nadciśnienie tętnicze, zaburzenia hormonalne, wysoki poziom glukozy lub cholesterolu we krwi.

Należy również zaznaczyć, że u co najmniej 1/4 pacjentów przyczyna zawrotów głowy pozostaje niejasna mimo wielu badań i długiej obserwacji.

Co robić, jeśli odczuwa się zawroty głowy ?
Zasadnicze znaczenie dla postępowania ma intensywność i częstotliwość zawrotów głowy. Bardzo silne zawroty głowy w formie ataku (nie można chodzić, ani siedzieć, występują nudności i/lub wymioty, bóle głowy) powinny jak najszybciej sprowadzić chorego do lekarza, najlepiej otolaryngologa lub neurologa.

Najczęściej tacy chorzy są natychmiast przyjmowani do szpitala, tam diagnozowani i leczeni. Nie można również lekceważyć rzadkich lub lekkich ataków zawrotów głowy, stałego uczucia niestabilności – to też jest uzasadniona przyczyna wizyty u lekarza, której nie należy odkładać na zasadzie "kiedyś mi to przejdzie"!

Co to jest oczopląs ?
Jest to objaw, który często towarzyszy zawrotom głowy i świadczy o uszkodzeniu układu równowagi. Są to szybkie ruchy gałek ocznych, które może obserwować lekarz. Jest to obiektywny parametr zawrotów głowy i ma bardzo istotne znaczenie diagnostyczne.

Schemat postępowania lekarskiego:
Pierwszą i bardzo ważną częścią diagnozy zawrotów głowy jest wywiad czyli rozmowa lekarza z pacjentem. Nie ulega wątpliwości, że już sama rozmowa pozwala często stwierdzić konkretną przyczynę zawrotów głowy lub przynajmniej odpowiedzieć na pytanie – czy są to zawroty głowy pochodzenia błędnikowego czy pozabłędnikowego. W czasie rozmowy lekarz pyta o charakterystykę zawrotów, ich intensywność, czas trwania, objawy towarzyszące zawrotom, dotychczasowe choroby, wypadki, operacje, pracę.

Im więcej konkretnych informacji tym szybsze rozpoznanie i leczenie!

Dalej podstawą rozpoznania jest badanie fizykalne. Szczególną uwagę lekarz przywiązuje do badania uszu, badania słuchu przy pomocy stroików, badania oczopląsu w specjalnych okularach zakładanych pacjentowi (okulary Frenzela) , wykonania testów równowagi statycznej i dynamicznej. Ewentualne nieprawidłowości ułatwiają ostateczne rozpoznanie , z drugiej strony prawidłowy wynik badania nie oznacza braku patologii i nie zwalnia lekarza z dalszej diagnostyki zawrotów głowy.

Istotnymi badaniami dodatkowymi jest elektronystagmografia, zdjęcia Rtg kręgosłupa szyjnego , uszu , tomografia komputerowa, rezonans magnetyczny, badania przepływu w naczyniach (tzw."Doppler"). Na podkreślenie zasługuje badanie pacjenta wykonywane przez innych specjalistów np. neurolog, okulista i badania laboratoryjne np. poziom glukozy, cholesterolu we krwi a także odpowiednie badania słuchu [audiogramy].

Na specjalną uwagę zasługuje elektronystagmografia (ENG), gdyż często jest to badanie rozstrzygające. Badanie polega na rejestracji oczopląsu samoistnego lub wywoływanego przez różne bodźce. Poprzez ocenę parametrów oczopląsu (np. czas trwania , amplituda, prędkość kątowa wolnej fazy oczopląsu) można określić rodzaj uszkodzenia układu równowagi i głębokość tego uszkodzenia. Systematycznie wykonywane badanie ENG może być doskonałą metodą kontrolowania leczenia zawrotów głowy.

Obecnie w wielu krajach (także w Polsce) coraz większą popularność zdobywa sobie inna metoda badania oczopląsu tj. videonystagmografia (VNG). Metoda ta polega na rejestracji ruchu gałki ocznej przez kamerę video sprzężoną z komputerem – parametry oczopląsu są rejestrowane i wyliczane przez komputer. Ten sposób badania stanowi wielki krok naprzód w otoneurologii ze względu na swój obiektywizm i dokładność.

Leczenie zawrotów głowy:
Leczenie zawrotów głowy zależy od ich przyczyny, dzielimy je na:

• Leczenie zachowawcze – leki, rehabilitacja, inne metody
• Leczenie operacyjne

Leki – wyróżniamy następujące grupy:

• leki działające doraźnie, przerywające napady zawrotów głowy
• leki do przewlekłego stosowania – zmniejszają intensywność, czas trwania zawrotów głowy, zmniejszają prawdopodobieństwo wystąpienia następnych napadów.
• blokujące receptory histaminowe
• rozszerzające naczynia krwionośne ucha wewnętrznego i mózgu – poprawiające przepływ krwi przez naczynia
• stymulujące tkankę mózgu
• leki odwadniające

Uwaga!
Nie należy przewlekle stosować leków uspokajających, nasennych w zawrotach głowy; w/w leki wydłużają czas trwania zawrotów głowy.

Należy zawsze pamiętać o leczeniu pośrednich przyczyn zawrotów głowy np. nadciśnienie tętnicze – leki przeciwnadciśnieniowe.

Rehabilitacja
Coraz częściej podkreśla się istotną i dobroczynną rolę rehabilitacji w leczeniu zawrotów głowy. Polega ona na wykonywaniu określonych ćwiczeń fizycznych przez pacjenta, które mają na celu włączenie i uruchomienie zastępczych elementów układu równowagi.

Inne metody zachowawcze
Na przykład tlenoterapia, leczenie powietrzem o podwyższonym ciśnieniu [komora hiperbaryczna, podawanie powietrza miejscowo do ucha wewnętrznego poprzez dren w jamie bębenkowej].

Leczenie operacyjne
Polega na usunięciu znanej , konkretnej przyczyny zawrotów głowy lub przecięciu nerwu przedsionkowego i wyłączeniu z oddziaływania na centralny układ nerwowy bodźców jakie docierają z uszkodzonej części ucha wewnętrznego – przedsionka.